Εδώ και μερικούς μήνες και πιο συγκεκριμένα από τις αρχές Μαΐου 2019 μια σοβαρή κρίση ευθείας αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου βρίσκεται σε εξέλιξη. Το τουρκικό γεωτρητικό πλοίο «ΦΑΤΙΧ» («ΠΟΡΘΗΤΗΣ») εισήλθε (ή μάλλον εισέβαλλε) εντός της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), νοτιοδυτικά της Πάφου, σε μια απόσταση 50 έως 60 χιλιόμετρα από τις κυπριακές ακτές και αφού εκτέλεσε μια σειρά προπαρασκευαστικών ενεργειών προχώρησε, σύμφωνα με επίσημες τουρκικές ανακοινώσεις, σε υποθαλάσσια γεώτρηση προς ανεύρεση κοιτασμάτων φυσικού αερίου ή πετρελαίου. Ταυτόχρονα το σεισμογραφικό πλοίο «MΠΑΡΜΠΑΡΟΣ ΧΟΥΡΕΝΤΙΝ ΠΑΣΑ» ξεκίνησε νέες σεισμογραφικές έρευνες, από 1 Μαΐου έως 31 Ιουλίου 2019 (μετά από αυτές του Φεβρουαρίου και Μαρτίου 2019), νοτίως της Λεμεσού, σαφώς εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Η Τουρκία κλιμακώνει την κατάσταση με διαρκείς κυβερνητικές ανακοινώσεις και δηλώσεις υψηλόβαθμων αξιωματούχων, για την πρόθεσή της να ενισχύσει τις ερευνητικές δραστηριότητες με πρόσθετα πλοία («ΓΙΑΒΟΥΖ», «ΟΥΡΟΥΤΣ ΡΕΪΣ»), ενώ οι NAVTEX δέσμευσης κυπριακών χωρικών υδάτων διαδέχονται η μία την άλλη.
Οι τουρκικές ενέργειες δεν είναι απλές, σπασμωδικές και προκλητικές ενέργειες εναντίον της Κύπρου. Πρόκειται για καλά μελετημένες και σχεδιασμένες κινήσεις, που ως αποκλειστικό σκοπό έχουν να προστατεύσουν τα τουρκικά εθνικά συμφέροντα σε μια περιοχή (Ανατολική Μεσόγειος) που θεωρείται προνομιακό πεδίο δράσης και ισχύος της Τουρκίας. Γιατί λοιπόν τώρα η κλιμάκωση; Η Τουρκία παρακολουθεί τις κυπριακές δράσεις για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση του ενεργειακού πλούτου εντός της ΑΟΖ της από την έναρξή τους εδώ και χρόνια. Ωστόσο, αντιλήφθηκε ότι πλέον η Κύπρος πλησιάζει στο σημείο πλήρους οικονομικής εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων της, έχοντας αναπτύξει ενδιαφέρουσες τριμερείς συνεργασίες (και κάτι περισσότερο) με το Ισραήλ, την Ελλάδα και την Αίγυπτο, ενώ εργάζεται αποτελεσματικά για παρόμοια σχήματα με την Ιορδανία και το Λίβανο. Ταυτόχρονα, προχώρησε στην υπογραφή συμφωνιών με κολοσσούς στον τομέα της ενέργειας, όπως η γαλλική TOTAL, η αμερικανική EXXONMOBIL, η ιταλική ENI και άλλες. Οι συγκεκριμένες ενέργειες οριοθετούν την «κόκκινη γραμμή» της Τουρκίας, καθώς σε καμιά περίπτωση δεν προτίθεται να παραχωρήσει «αμαχητί» τον ενεργειακό πλούτο της ανατολικής Μεσογείου, απεμπολώντας τα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά της συμφέροντα.
Με άλλα λόγια, η Τουρκία αισθάνθηκε το γεωπολιτικό «αποκλεισμό» που της επιβλήθηκε από τους υπόλοιπους παράγοντες του συστήματος της ανατολικής Μεσογείου, ήτοι Ισραήλ, Αίγυπτο, Ελλάδα, Κύπρο (με Λίβανο και Ιορδανία να ακολουθούν) με τις ευλογίες των ΗΠΑ και της ΕΕ (με μπροστάρη τη Γαλλία και την Ιταλία). Η αντίδρασή της λοιπόν, άμεση και προβλέψιμη. Ανέπτυξε τα ερευνητικά της πλοία (συνοδεία πολεμικών) εντός της κυπριακής ΑΟΖ, αμφισβητώντας ευθέως τα κυριαρχικά δικαιώματα της διχοτομημένης νήσου και δηλώνοντας την ισχυρή και ηχηρή παρουσία της στις ενεργειακές εξελίξεις της περιοχής. Τα ανέπτυξε ωστόσο εκ του ασφαλούς, εκμεταλλευόμενη των «έλλειμμα ισχύος» που αντιμετωπίζει η Κύπρος, καθώς δεν διαθέτει επαρκείς αεροναυτικές δυνάμεις για να αποτρέψει τις τουρκικές ενέργειες και να προασπίσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Έλλειμμα που δεν καλύπτει κανένας εξωτερικός παράγοντας (ΗΠΑ, ΕΕ, Ισραήλ, Αίγυπτος κλπ) και πολύ περισσότερο με «χαλαρές» δηλώσεις περί αλληλεγγύης και υποστήριξης ή με αμφιβόλου αποτελεσματικότητας «κυρώσεις». Η δε Ελλάδα, τηρεί στάση αναμονής, στο πλαίσιο της γενικότερης στρατηγικής κατευνασμού που έχει υιοθετήσει έναντι της Τουρκίας.
Οι στρατηγικοί στόχοι της Τουρκίας σαφείς. Εξασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής της στα ενεργειακά ζητήματα της ανατολικής Μεσογείου, εδραίωση της κυριαρχίας και ισχύος της σε μια περιοχή που θεωρείται «ευαίσθητη» και «κρίσιμη» ως προς την ασφάλειά της και αποφυγή «τετελεσμένων» στο κυπριακό ζήτημα. Συνεπώς, πρόκειται για εθνικά συμφέροντα που άπτονται της ασφάλειας της Τουρκίας και δεν θα τα εγκαταλείψει εύκολα. Ο Τούρκος Υπουργός Άμυνας, Χουλουσί Ακάρ έδωσε με σαφήνεια το στίγμα. «Είμαστε έτοιμοι να επαναλάβουμε το 1974» είπε, οριοθετώντας τις τουρκικές προθέσεις που περιλαμβάνουν την απειλή χρήσης ή χρήση βίας. Η Κύπρος (μαζί με την Ελλάδα) οφείλουν να καθορίσουν τη μελλοντική τους στρατηγική, έχοντας κατά νου τη Θουκυδίδεια ρήση «…ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμις του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του…».
Ιωάννης Χ. Καραμπελάς*
ikarampelas@hermesresearch.eu
(*Ο Ιωάννης Χ. Καραμπελάς είναι Πρόεδρος του «ΕΡΜΗΣ» Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων, Ασφάλειας & Γεωοικονομίας και Διευθυντής της Διεύθυνσης Νοτιοανατολικής Ευρώπης αυτού)