Στην περιοχή γύρω από σημαντικά ορόσημα όπως το στρατόπεδο Παύλου Μελά, η Μονή Λαζαριστών και η νεκρόπολη του Ζέιτενλικ βρέθηκαν στο πέρασμα των χρόνων άνθρωποι διαφορετικής καταγωγής και κουλτούρας, πρόσφυγες του 1914, πρόσφυγες στη Μικρασιατική καταστροφή, άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά τον εμφύλιο, εσωτερικοί μετανάστες, ομογενείς από την πρώην Σοβιετική Ένωση και πολλοί ακόμη. Σε αυτόν τον τόπο της δυτικής Θεσσαλονίκης, με ιστορικό υπόβαθρο που αγνοούσαν οι περισσότεροι τα προηγούμενα χρόνια, πέραν της παρουσίας ισχυρών συμβόλων, δεν υπήρχε οικιστική παρουσία μέχρι το 1920, οπότε άρχισε να σπάει η μονοτονία και ακολούθησαν μια σειρά από εξελίξεις. Κοινός παρονομαστής στην νεότερη αυτή οικιστική ιστορία της περιοχής είναι η αγωνία των ανθρώπων να στήσουν μια κοινωνία με κάθε τρόπο, να φτιάξουν ένα σπιτικό, να δουλέψουν, να μορφώσουν τα παιδιά τους να διαμορφώσουν μια κοινότητα.

Την εκτίμηση αυτή μεταφέρει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο συγγραφέας και εκπαιδευτικός, Σπύρος Λαζαρίδης, με αφορμή το νέο του βιβλίο, «Η κληρονομιά του Ζέιτενλικ – Χρονικό της γειτονιάς του στρατοπέδου Παύλου Μελά». Σε αυτό ο ίδιος χωροθετεί τη γειτονιά του στρατοπέδου κάπου ανάμεσα στη Σταυρούπολη, την Πολίχνη και την Ηλιούπολη. Χαρακτηρίζει την ανθρώπινη παρουσία ως ένα μωσαϊκό, ένα παλίμψηστο από διαφορετικούς ανθρώπους και επισημαίνει πως είναι δύσκολο να πει κανείς ότι η ιστορία της γειτονιάς, τούς αφορά όλους με τον ίδιο τρόπο.

Μια έρευνα τριάντα χρόνων

«Το αρχικό έναυσμα για να ερευνήσω την ιστορία αυτού του τόπου ήταν για μένα η αναζήτηση της ερμηνείας του μυστηριώδους και μαγικού ονόματος Λεμπέτ» σχολιάζει ο κ. Λαζαρίδης και δηλώνει πως μετά από όσα βιβλία έχει γράψει, το μόνο που μπορεί να πει με σιγουριά είναι τι δεν σημαίνει το Λεμπέτ. «Το Λεμπέτ κατά καιρούς αντιπροσώπευε αρχικά ένα τσιφλίκι χριστιανικό στην οθωμανική εποχή. Αργότερα το προσεταιρίστηκαν οι πρόσφυγες του 1914 στη σημερινή Σταυρούπολη. Αμέσως μετά ‘κόλλησε’ στο ψυχιατρείο και πάρα πολύς κόσμος, ακόμη και σήμερα, θεωρεί ότι Λεμπέτ σημαίνει τρελός. Υπάρχει μια τρομερή παρερμηνεία του ονόματος γιατί ηχητικά ακούγεται ως ‘les Betes’, που σημαίνει στα γαλλικά ΄τα θηρία’ και πάρα πολλοί το συνέδεσαν με τους Γάλλους του πρώτου παγκοσμίου πολέμου» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Παράλληλα τονίζει ότι στο πρώτο του βιβλίο, το 1993, απέδειξε ότι η ονομασία αυτή δεν έχει καμία σχέση με τη Γαλλική γλώσσα και με τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο γιατί είχε καταγραφεί και στην παλαιοοθωμανική γραφή από τον 17ο ήδη αιώνα.

Από την άλλη πλευρά, επισημαίνει ότι το δεύτερο μαγικό όνομα για τον ίδιο ήταν το Ζέιτενλικ. Zeytin σημαίνει ελιά, Ζέιτενλικ σημαίνει ελαιώνας, συνεπώς η ευρύτερη περιοχή λεγόταν ελαιώνες. «Oι πρόσφυγες του ‘14 κάνανε οικισμό στην καρδιά του Ζέιτενλικ. Επειδή όμως το Ζέιτενλικ φιλοξενούσε τα κτίρια όπου εκπαιδεύονταν τα βουλγαρόπαιδα από τους Καθολικούς Λαζαριστές που είχαν συνδέσει την παρουσία τους με το βουλγαρικό προσηλυτισμό στον καθολικισμό, οι πρόσφυγες προτίμησαν να ονομάσουν την περιοχή τους Λεμπέτ, που ήταν ένα ορθόδοξο τσιφλίκι πολύ βόρεια στην Ευκαρπία, παρά να χρησιμοποιήσουν τη λέξη Ζέιτενλικ. Έτσι λοιπόν το Λεμπέτ κυριάρχησε σαν όνομα» προσθέτει.

Τα σημαντικά τοπόσημα

Παρουσιάζοντας σημαντικά τοπόσημα της ίδιας γειτονιάς, ο κ. Λαζαρίδης αναφέρει, εκτός από τη Μονή Λαζαριστών – ιεροσπουδαστήριο, και το κτίριο των αδελφών του Ελέους όπου φιλοξενούνταν τα ορφανά, το υδραγωγείο Λεμπέτ από το τέλος της βυζαντινής εποχής ως τις αρχές της οθωμανικής κυριαρχίας, τον αρχαίο χείμαρρο του Δενδροποτάμου, τα καπνομάγαζα, την οδό Λαγκαδά που ένωνε την πόλη με την Κεντρική Μακεδονία, την υπόλοιπη Ελλάδα και τα Βαλκάνια και τις τούμπες όπως ονομάζονταν οι αρχαίοι τάφοι, όπου γίνονταν ανασκαφές.

Σε ό,τι αφορά τα νεκροταφεία, το 1867 μεταφέρθηκαν τα οστά από το νεκροταφείο που είχαν οι Καθολικοί έξω από τα ανατολικά τείχη πιο δυτικά, στο σημερινό κοιμητήριο των Καθολικών πίσω από τα σημερινά συμμαχικά νεκροταφεία. Στο ίδιο σημείο, το ορθόδοξο κοιμητήριο της Αγίας Παρασκευής εγκαινιάστηκε στις αρχές του 1900 ενώ την τριάδα των κοιμητηρίων συμπληρώνουν τα συμμαχικά νεκροταφεία κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο.

Για την παρουσία, άλλωστε, των συμμαχικών δυνάμεων στην περιοχή ο συγγραφέας αναφέρει: «μετά το 1915 έρχονται οι σύμμαχοι και το ελληνικό κράτος τους στέλνει στην κακής φήμης περιοχή, γεμάτη έλη και ελονοσία, δυτική Θεσσαλονίκη όπου υπήρχαν πολλά ρέματα που δημιουργούσαν ένα νοσηρό περιβάλλον. Οι σύμμαχοι αναγκάστηκαν να το αποδεχτούν και να εξυγιάνουν το έδαφος και να μείνουν εκεί για 3 – 4 χρόνια, βοηθώντας και τους πρόσφυγες παράλληλα, είτε προσφέροντάς τους μεροκάματο σε εργασίες που προέκυπταν, είτε με τα νοσοκομεία που έστησαν, την παροχή συσσιτίων και τροφής. Αυτό συνέβη μέχρι το 1917. Το 1917 ξέσπασε η πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη και η οδός Λαγκαδά δέχτηκε νέους κατοίκους, τους πυροπαθείς, για να φτάσουμε στο 1919 που έρχονται οι Καυκάσιοι, επιτέλους αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες και εγκαθίστανται στην περιοχή, όπως και οι Θρακιώτες και οι Μικρασιάτες αργότερα».

Το στρατόπεδο Παύλου Μελά

Ιδιαίτερη αναφορά κάνει, εξάλλου, στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, ένα οθωμανικό στρατόπεδο με ωραία κτίρια, αντίγραφα του Γ Σώματος Στρατού. Ήταν, ωστόσο, η περίοδος της κατοχής εκείνη που φόρτισε το στρατόπεδο με ένα βαρύ φορτίο το οποίο παραπέμπει στις εκτελέσεις που γίνονταν την εποχή εκείνη. «Απέναντι από το στρατόπεδο υπήρχε μια τούμπα, όπου στοιβάζονταν άνθρωποι για να εκτελεστούν ως αντίποινα από τους Γερμανούς. Ο χώρος των εκτελέσεων δεν υπάρχει πια και στη θέση του κατασκευάστηκαν γήπεδα και σχολεία» υπογραμμίζει. Μιλάει, ακόμη, και για το ρόλο του στρατοπέδου μετά και τον εμφύλιο πόλεμο, οπότε λειτουργούσαν εκεί φυλακές αντιφρονούντων πολιτών και δοσιλόγων» τονίζει.

Πολυκατοικίες δημιουργούνται ενώ τα σύμβολα ξεθωριάζουν

Στην περιοχή αυτή, σύμβολα όπως οι Λαζαριστές που ταυτίστηκαν με την καθολική διείσδυση στα Βαλκάνια και το στρατόπεδο Παύλου Μελά που φορτίστηκε συναισθηματικά ως χώρος εκτελέσεων αρχίζουν να ξεθωριάζουν και στη θέση τους πρωταγωνιστικό ρόλο παίζουν οι πολυκατοικίες. «Οι πολυκατοικίες είναι και το τελευταίο γεγονός που επισφραγίζει την ιστορική πορεία του τόπου. Οι εργατικές κατοικίες κατά μήκος της οδού Λαγκαδά αντικαθιστούν τα παραπήγματα των προσφύγων και εγκαινιάζουν τις πρώτες μέρες της δικτατορίας» λέει χαρακτηριστικά.

Θεωρεί, άλλωστε, ότι η ιστορία της περιοχής δεν σταματά να ανακαλύπτεται και τονίζει ότι υπάρχουν επιμέρους θέματα τα οποία οι επόμενοι ερευνητές ή οι φοιτητές και οι φοιτήτριες στο πανεπιστήμιο μπορούν να μελετήσουν, εισχωρώντας σε βάθος στις κατάλληλες πηγές.

Π.Γιούλτση