Γενικά: Χτισμένος σε υψόμετρο 620 μ. στους πρόποδες του όρους Μπουνάσα, κατάφυτη από έλατα, στη διαδρομή Σέρβια, Πολύρραχο, Τριγωνικό, Μικρόβαλτο, Τρανόβαλτο, Λαζαράδες, Ελάτη, Βρίσκεται στα όρια των Νομών Κοζάνης, Γρεβενών, Λαρίσης. Συνορεύει με Λιβαδερό, Λαζαράδες, Λουτρό Ελασσώνας.
Σύμφωνα με το οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1528 αριθμούσε 145 χριστιανικές εστίες (Τσότσος Ελιμειακά 64).
Στις 10 Σεπτεμβρίου 1857 ο οικισμός πουλήθηκε στη Μονή της Ζάβορδας με το ποσό των 250.000 γροσίων. Απέχει 38 χιλιόμετρα από την Κοζάνη και 14 από τη Δεσκάτη (Λαμπρέτσας).
Ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Σερβίων, αποτελεί ιδία κοινότητα.
Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 26 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν στο Δήμο Σερβίων η Ελάτη ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στην 9η θέση.
Εκλογικά: Στις εκλογές του Οκτωβρίου 1908 για πρώτη φορά οι 275 Έλληνες ψηφοφόροι εκλογείς των χωριών Λουζιανής, Λαζαράδων, Πάδης, Νιζισκού και Ζιδανίου εξέλεξαν εκλέκτορα τον Νικόλαο Αρβανιτόπουλο (Λαμπρέτσας).
Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές 30-5-1915 οι άρρενες εκλογείς ψήφισαν στο 4ο εκλογικό κέντρο της Υποδιοικήσεως Σερβίων με τόπο ψηφοφορίας την κοινοτική σχολή αρρένων Τρανοβάλτου. Το τέταρτο με έδρα το χωρίο Τρανόβαλτον ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και του χωρίου Μικροβάλτου, Λαζαράδες, Νιζισκού (Φρούριον), Ζειδάνι, Πάδες (Βογγόπετρα), Λουζιανή (Ελάτη), τόπο δε ψηφοφορίας ορίζομε την κοινοτική σχολή αρένων.
Για το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935 ψήφισαν
Βασιλευομένη δημοκρατία 151. Αβασίλευτη δημοκρατία 0. Λευκά 0.
Εκπαιδευτικά: Ο Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης Κωνσταντίνος Ματουλόπουλος στις 8-12-1891 με αναφορά στο Μουστερίφη Σερβίων αναφέρει «Εις Λουζιανή, αλληλοδιδακτική σχολή με 60 μαθητάς, 1 διδάσκαλο…» Λαμπρέτσας.
Έκθεσις εκ της επιθεωρήσεως σχολείων της εκπαιδευτικής περιφερείας Κοζάνης. Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων Κοζάνης Ι .Μαργαρώνης στις 17,18 Οκτωβρίου 1917 «Κοινόν μικτόν σχολείον, τάξεις 4. Μαθητές εγγεγραμμένοι 55, παρόντες 27. Κάτοικοι 600 περίπου. Το διδακτήριον είναι κοινοτικόν διώροφον (πρώην τουρκικός σταθμός) επί του υψηλοτέρου μέρους του χωρίου εκτισμένον, ακατάλληλον εντελώς προς τον σκοπόν ον εκπληροί, ως ανεπαρκές τον χώρον και απόκεντρον. Χρήζει επισκευής ο άνω και κάτω όροφος απαιτούσης δαπάνην χιλίων περίπου δραχμών, όπως ευρυνθώσι δια κατεδαφίσεως των διαφραγμάτων αι αίθουσαι της παραδόσεως. Επί του παρόντος η διδασκαλία γίνεται εν στενή αιθούση του άνω ορόφου όπου οι μαθηταί συνωστίζονται ασφυκτικώς. Μετά την εφαρμογή του νόμου περί υποχρεωτικής φοιτήσεως, οπότε οι μαθηταί θ’ ανέλθωσιν ως υπολογίζεται, εις 80 και πλέον ο συνωστισμός θα γίνη επαισθητότερος.
Υλικόν του σχολείου: 7 θρανία παλ. τύπου, 5 χάρται, 1 τράπεζα, 1 ωρολ. άχρηστον, 2 πίνακες, 1 θερμάστρα, 1 βιβλιοθήκη, 1 κώδων και 1 εθνική σημαία. Αρχείον: Μαθητολόγιο, γενικός έλεγχος, βιβλίον ύλης, κατάλογος προσκλήσεων, κώδιξ σχολ. νομοθεσίας και ωρολόγιον πρόγραμμα.
Ο τριτοβάθμιος υποδιδάσκαλος Κ. Ντίνας της Βας γυμνασίου Κοζάνης, ετών 41, μαστίζεται υπό οικονομικής δυσπραγίας ένεκα της πολυμελούς οικογενείας και διατελεί εν απογνώσει. Οι μαθηταί του επεδείξαντο εις πάντα σχεδόν τα μαθήματα ικανοποιητική πρόοδο ως και εις την ορθογραφίαν καλλιγραφούσιν και είναι εξασκημένοι εν τη ιχνογραφία, χωλαίνουσιν όμως εν τη αριθμητική οι μαθηταί των δύο κατωτέρων τάξεων».
Διδακτήριον τελείως ακατάλληλον. Ο Επιθεωρητής τους συνέστησε επί του ήδη τοιούτου κατεδαφιζομένου κατασκευασθεί νέον διτάξιον δια μικράς σχετικής δαπάνης καθ’ ότι η πέτρα υπάρχει, ξυλεία θα υλοτομηθεί δωρεάν εκ του ιδικού των θαυμασίου δάσους και μόνον εργατικά θα δαπανήσουν. Δεν υπάρχει διδάσκαλος επιστρατευθέντος του υπηρετούντος Μ.Τελλιοπούλου (μαθητές άνω των 80) (10/10/1921).
Ο Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων στις 19 Αυγούστου 1922 διορίζει σχολική επιτροπή τους 1)Αθαν. Τσικόπουλος ως πρόεδρον 2) ΠαπαΚωνσταντίνος Κούσιας ιερεύς ως ταμίας 3)Ιωάννης Γκούμας ως τρίτο μέλος.
Ανηγέρθη νέον διτάξιον διδακτήριον κατά το 1926 το οποίο παραμένει ημιτελής η μία αίθουσα υπολείπεται η επίπλωσις και ο εφοδιασμός δια διδακτικών οργάνων, μαθητές 57 άρρενες και 41 θήλεις (4-10 ως 18/12/1926 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ73).
Το νέον διδακτήριον αποπερατωθέν κατέστη καταλληλότατο, υπολείπεται μόνο η εξωτερική αμμοκονίαση αυτού και ο εφοδιασμός διδακτικών οργάνων και μερικών σχολικών επίπλων (Σχ. έτος 1927-28 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ73).
Σχολική επιτροπή (17-8-1928) κατά σειρά, πρόεδρος, ταμίας, μέλος: Ιω. Γκόρτσιας, Ιω. Μανιτσιώτης, Δημ. Χριστοδούλου.
Μαθητές 101 (15/6/38).
Διδακτήριον διτάξιον, επαρκές για τις ανάγκες του σχολείου. Ανεγέρθη το 1926. Στερείται αφοδευτηρίων. Σχολικός κήπος υπάρχει σε απόσταση50 μέτρων από το σχολείο αφθόνως αρδευόμενος, εκτάσεως ημίσεως στρέμματος. Μαθητές συνολικά 118. Κωνσταντίνος Τερζής, διευθυντής του σχολείου εκ Λάστας Γορτυνίας, 21 ετών, απόφοιτος Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Βασίλειος Παλέας εκ Τριπόλεως 21 ετών, απόφοιτος Παιδαγωγικής Ακαδημίας (19/6/141).
Ουλκέρογλου Σωτήριος προσωρινός διευθυντής του δημοτικού σχολείου Λουζιανής (Ελάτη) 21/1/1924 με μηνιαίο διευθυντικό επίδομα δραχ.20.
Ντίνας Ξενοφών εξ Ελάτης, 1913, πτυχιούχος 5/ξίου διδασκαλείου (Ελάτη 38).
Βλατή Μαρία, εκ Βελβενδού, 1902, πτυχιούχος 3/ξίου διδασκαλείου (Ελάτη 38).
Έρανοι: Υπέρ του οικοτροφείου θηλέων Κοζάνης η κοινότης ψήφισε 100 δρχ. το έτος 1928.
Ιερά: Ενοριακός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1770). Μεταξύ των αγιογραφιών ο νεομάρτυς Άγιος Γεώργιος εξ Ιωαννίνων. Αγία Παρασκευή (1726). ΄Αγιος Χριστόφορος με θρησκευτική πανήγυρη την 9ην Μαΐου. Άγιος Δημήτριος 1965. Άγιος Αθανάσιος. Άγιος Νικόλαος 1984. ΄Αγιος Γεώργιος. Προφήτης Ηλίας. Γενέσεως της Θεοτόκου.
Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 284 και στη Β΄ Γραφή 286 (Από το 1692 και μετά).
Μέλη του Ιερατικού Συνδέσμου Κοζάνης στις 28-3-27 ήταν οι Γκούπας Κων/νος, Ντίνας Γεώργιος (60/1472).
Κατανομή περιουσίας: Πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 1926 διενεμήθησαν υπέρ του σχολείου αγροί 50 στρ. καλλιεργημένοι και 100 χέρσοι.
Κατοχή «Στις 12 Φεβρουαρίου 1943, επειδή προ ημερών οι ανταρτικές ομάδες του ΕΛΑΣ είχαν σκοτώσει δύο Γερμανούς προς Παλιουργιά, δύναμη γερμανικού στρατού επέδραμε, πυρπόλησε, έκαψε το χωριό». Ι.Δημόπουλου: Τα παρά τον Αλιάκμονα…
Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίζεται έδρα της κοινότητας Λουζιανής, η οποία το 1928 μετονομάζεται σε Ελάτη. Στις 4/12/1997 προσαρτάται στο δήμο Καμβουνίων (έδρα Τρανόβαλτον), στις 7/6/2010 στο δήμο Σερβίων-Βελβενδού. Μετά την επανίδρυση του Δήμου Βελβεντού στις 19/3/1919 ανήκει στο δήμο Σερβίων.
Στις κοινοτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 25-10-25 ψήφισαν 75 εκλογείς και έλαβαν ψήφους οι Πούλιος Αλβανός 61, Ιωάννης Τσιτσόγλης 57, Αθανάσιος Τσίγγας 44, Δημ. Χριστοδούλου 43, Περικλής Μάρκου 39, Νικόλαος Γκαραβέλας 37, Βασίλειος Κόλεου 34.
Υπέρ του Εθνικού οικοτροφείου Θηλέων Κοζάνης χρηματικό ένταλμα 100 δρχ. (16-4-1927).
Ο πρόεδρος της κοινότητας Λουζιανής αναφέρει στο Νομάρχη στις 18-4-28 ότι την εποχή που διετάχθη να εκτελέσει έρανο μετά της 5μελούς υποεπιτροπής του χωρίου και κατά την επικρατούσα συνήθεια στο νάρθηκα της εκκλησίας ένθα συγκεντρώνονται οι χωριανοί μετά τη θεία λειτουργία, οι χωρικοί όχι μόνο δεν επέτρεψαν να κυκλοφορήσει ο δίσκος προς συλλογήν εράνου αλλά διέταξαν να διαλυθώσι και μη προσφέροντες ούτε πεντάρα δηλώσαντες ότι αποθνήσκουν εκ της πείνης (60/635).
Η κοινότης Ελάτης στις 3-3-39 ζητά από τη Νομαρχία Κοζάνης να παραταθεί η προθεσμία της ενάρξεως διανοίξεως αντιπυρικής λωρίδος από του κινδύνου των πυρκαϊών του κοινοτικού δάσους παρά του Δασαρχείου Κοζάνης ή Υπουργείου Γεωργίας καθόσον οι κάτοικοι προτίθενται να προβούν στην εκτέλεση του έργου πλην όμως δεν υπάρχει ήδη προσωπική εργασία διατεθείσα εις εκτέλεση κοινοτικών έργων η δε επιβαλλομένη δια το έτος 1939-40 δεν ενεκρίθη εισέτι.
Ο Νομιοκτηνίατρος Κοζάνης αναφέρει στις 15-11-1939 ότι κατόπιν εξετάσεων διαπίστωσε ότι στο χωρίον Ελάτη υπάρχει πανώλη των χοίρων η οποία μεταδόθηκε στο χωρίον Λειβαδερό. Αίτηση για τη θανατηφόρο νόσο των χοίρων και αγελάδων είχε κάνει η κοινότης Ελάτης στις 5-11-1939 (60/1264).
Ο πρόεδρος της κοινότητας Κούσιας στις 23-1-43 αναφέρει στο Νομάρχη ότι οι κάτοικοι δυστυχούντες κινδυνεύουσιν του θανάτου της πείνης και της στερήσεως απάντων των ειδών της συντηρήσεως ήτοι ελαίου, σάπωνος, πετρελαίου, ζακχάρεως και των μέσων υγείας φαρμάκων κινίνης. Το τρέχον έτος θα προκύψουν πολλοί θάνατοι εκ των κακουχιών της στερήσεως απάντων των ειδών (60/653).
Κοινωνική Αλληλεγγύη: Ο Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων Κοζάνης με την εγκύκλιο 2 της 20-1-51 ζητά να του γνωστοποιηθούν οι δραστηριότητες των μαθητών και των δασκάλων των σχολείων από το 1940 ως το 1950. Ο διδάσκαλος αναφέρει ότι οι μαθητές προσέφεραν στον Εθνικό Στρατό πεντήκοντα ζεύγη κάλτσες και 20 ζεύγη χειρόκτια και 10 κουκούλες.
Οικονομία: Σύνθεση απογραφικής επιτροπής γεωργικών προϊόντων δια την διενεργηθησομένη απογραφή από 11 μέχρι 20 Δεκεμβρίου 1929. Κων. Παπαευθυμίου Κούσιας ιερέας. Κων/νος Δημ. Ντίνας διδάσκαλος. Κων. Κουλιός αστυν. Σταθμάρχης. Φώτιος Κων. Νάνου αγροφύλαξ (60/175).
Πεσόντες: Μανισιώτης Χρήστος στρ. 28/4/1941 Ελάτη ΙΧ Σύνταγμα Πυρ/κού γεν.1913
Πληθυσμός:1913=641. 1920=523. 1928=555. 1940=645. 1951=617. 1961=886. 1971=836. 1981=720. 1991=806. 2001=568. 2011=415
Σύλλογοι: Αθλητικός και Μορφωτικός Σύλλογος “ ΕΛΑΤΟΣ” Ελάτης. Ιδρύθηκε το 1979.
Αθλητικός Σύλλογος “Έλατος Ελάτης”
Μορφωτικός Σύλλογος «Ελάτη».
Μεταξύ των εκδηλώσεων η οργάνωση ανταμώματος, την παραμονή της πρωτοχρονιάς αναβιώνουν «τα ρουγκατσάρια», η διατήρηση μουσείου, χορευτικά τμήματα παραδοσιακών χορών.
Ακολουθήστε το 
