Η παράσταση «Οιδίπους Τύραννος» διανύει τον τρίτο χρόνο της πορείας της και έχει ήδη αποσπάσει το Βραβείο Σκηνοθεσίας “Κάρολος Κουν” 2024.
Τι σημαίνει για εσάς αυτή η αναγνώριση και ποια ήταν η αφετηρία της σκηνοθετικής σας προσέγγισης;
Το βραβείο αυτό δεν είναι επιβεβαίωση, είναι ευθύνη. Δεν το βιώνω ως επιστέγασμα, αλλά ως κάλεσμα να συνεχίσω βαθύτερα, με μεγαλύτερη ταπεινότητα. Γιατί όταν αγγίζεις ένα έργο όπως ο Οιδίπους Τύραννος, δεν το σκηνοθετείς απλώς — αφήνεις να σε σκηνοθετήσει εκείνο.
Η αφετηρία μου ήταν η ανθρώπινη απορία απέναντι στη μοίρα. Ο Οιδίποδας δεν είναι μια μορφή του παρελθόντος· είναι το ίδιο μας το πρόσωπο όταν αντικρίζουμε την αλήθεια χωρίς φίλτρα. Δεν με ενδιέφερε να αναπαραστήσω τον μύθο, αλλά να τον ανασυστήσω ως ζωντανή εμπειρία: μέσα από το σώμα, τη φωνή, την αναπνοή και τον ρυθμό των ηθοποιών. Στόχος μου δεν ήταν να ερμηνεύσω τον Σοφοκλή, αλλά να τον αφουγκραστώ· να επιτρέψω στο κοινό να βιώσει όχι μια ιστορία, αλλά ένα κάλεσμα — την αναμέτρηση του ανθρώπου με το ίδιο του το σκοτάδι.
Αναφέρετε στο σημείωμά σας ότι η τραγωδία είναι «της γνώσης και της αυτογνωσίας». Πώς μεταφέρεται αυτή η ιδέα σήμερα, σε μια εποχή γεμάτη πληροφορία αλλά συχνά χωρίς ουσιαστική επίγνωση;
Ζούμε μέσα σε έναν καταιγισμό πληροφορίας, αλλά η ψυχή μας παραμένει συχνά αναλφάβητη. Ξέρουμε τα πάντα και δεν γνωρίζουμε τίποτα. Κάθε μέρα παρακολουθούμε, σχεδόν απαθείς, εικόνες φρίκης από τη Γάζα — ανθρώπους ξεριζωμένους, παιδιά θαμμένα κάτω από τα ερείπια — και όμως η γνώση αυτή δεν μας μεταμορφώνει. Την προσπερνάμε σαν ένα ακόμη γεγονός στην οθόνη μας. Σαν να μην μας αφορά ένα ολοκαύτωμα που συμβαίνει σε ζωντανή μετάδοση δίπλα μας. Αυτή είναι η πιο επικίνδυνη μορφή άγνοιας: η απώλεια της ικανότητας να νιώθουμε, να συμμετέχουμε, να αναλαμβάνουμε ευθύνη.
Η γνώση του Οιδίποδα δεν είναι γνώση διανοητική· είναι γνώση που πονάει, που περνά μέσα από την απώλεια, από τη συντριβή, από τη γύμνωση απέναντι στην αλήθεια. Είναι η γνώση που γεννιέται όταν ο άνθρωπος δεν μπορεί πια να στραφεί αλλού.
Πώς ισορροπήσατε ανάμεσα στους δύο ρόλους — του σκηνοθέτη και του ερμηνευτή του Οιδίποδα; Υπάρχει σημείο όπου ο ένας ρόλος “κυριαρχεί” πάνω στον άλλον;
Για μένα, οι δύο ρόλοι δεν συγκρούονται — συνομιλούν. Ο σκηνοθέτης είναι η συνείδηση, ο ηθοποιός είναι το σώμα. Ο ένας αναζητά τη δομή, ο άλλος παραδίδεται στο άγνωστο. Υπάρχουν στιγμές που ο ηθοποιός με οδηγεί εκεί όπου ο σκηνοθέτης δεν θα τολμούσε να πάει· και άλλες όπου ο σκηνοθέτης συγκρατεί τον ηθοποιό από το να χαθεί στο συναίσθημα.
Στον Οιδίποδα δεν υπάρχει απόσταση — ο σκηνοθέτης βλέπει, ο ηθοποιός βιώνει, και οι δύο μαζί προσπαθούν να αγγίξουν την αλήθεια. Κάθε παράσταση είναι μια τελετουργία ελέγχου και απώλειας· κι εκεί, στο μεταίχμιο αυτών των δύο, γεννιέται το θέατρο.
Στη Μογγολία, η Αγγελική Λεμονή τιμήθηκε με βραβείο γυναικείας ερμηνείας. Πώς είναι η συνεργασία σας μαζί της, ειδικά δεδομένου ότι ενσαρκώνει τόσο την Ιοκάστη όσο και τον Τειρεσία;
Η Αγγελική είναι πολύτιμη σύντροφος σε αυτή τη διαδρομή. Δεν ερμηνεύει απλώς δύο ρόλους· ενσαρκώνει δύο όψεις της ίδιας αλήθειας. Η Ιοκάστη και ο Τειρεσίας είναι, ουσιαστικά, καθρέφτες του Οιδίποδα — η φωνή του έρωτα και η φωνή της γνώσης, η τρυφερότητα και η αποκάλυψη.
Η συνεργασία μας βασίζεται σε εμπιστοσύνη, σιωπή και βαθιά εσωτερική ακρόαση. Στο θέατρο που με ενδιαφέρει, δεν υπάρχουν “ρόλοι” με τη στενή έννοια· υπάρχει μόνο η πράξη της μετάβασης, η μεταμόρφωση του ανθρώπου. Η Αγγελική διαθέτει αυτή την ικανότητα να μεταμορφώνεται χωρίς να “παίζει”. Να ζει κάθε στιγμή την ένταση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Αυτό είναι η ουσία της τραγωδίας — να γίνεται ο ηθοποιός αγωγός του αόρατου.
Τι θα θέλατε να πάρει μαζί του ο θεατής φεύγοντας από την παράσταση;
Θα ήθελα να φύγει πιο γυμνός και πιο αληθινός. Όχι “εντυπωσιασμένος”, αλλά συγκλονισμένος με την έννοια της μετακίνησης. Αν ο θεατής, έστω για λίγο, αναρωτηθεί «ποιος είμαι;» ή «τι βλέπω γύρω μου και δεν θέλω να δω;», τότε το θέατρο έχει επιτελέσει το χρέος του.
Ο Οιδίπους Τύραννος δεν είναι μια ιστορία για κάποιον άλλον· είναι ο καθρέφτης μας. Είναι η στιγμή που το “εγώ” αντικρίζει το ίδιο του το σκοτάδι. Θα ήθελα ο θεατής να φύγει με την αίσθηση πως η τραγωδία δεν τελειώνει στη σκηνή — συνεχίζεται μέσα μας, κάθε φορά που αντικρίζουμε τον κόσμο και προσπαθούμε, έστω με τρόμο, να μην τυφλωθούμε ξανά.
Σήμερα, μέσα σε αυτή την εποχή της εικονικής ευαισθησίας, ο Οιδίπους έρχεται να μας υπενθυμίσει τι σημαίνει να “βλέπεις” στ’ αλήθεια. Όχι με τα μάτια, αλλά με την ψυχή. Να αναγνωρίσεις ότι η τύφλωσή του είναι η δική μας: γνωρίζουμε το κακό, μα μένουμε αδρανείς. Η τραγωδία δεν προσφέρει παρηγοριά· προσφέρει κάθαρση μέσα από την αναμέτρηση με το σκοτάδι. Και αν υπάρχει ελπίδα σήμερα, είναι να ξαναβρούμε τη γνώση που δεν καταναλώνεται αλλά μας μεταμορφώνει — τη γνώση που μας επαναφέρει στην ευθύνη και στην ανθρωπιά.
