Στα ίχνη των ελεφάντων της Δυτικής Μακεδονίας

Ένα μουσείο με ευρήματα μοναδικά στην Ελλάδα και παγκόσμιας αξίας αξίζει να μπει στην ταξιδιωτική σας ατζέντα.

Όταν βρεθείτε στα Γρεβενά, αξίζει να αφιερώσετε λίγο χρόνο και να επισκεφθείτε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο χωριό Μηλιά (ή Μηλέα), σε απόσταση 16 χιλιομέτρων από την πόλη. Ειδικά αν έχετε παιδιά που -όπως τόσο συχνά συμβαίνει- αγαπούν τους δεινοσαύρους και τα μαμούθ, η συγκεκριμένη επίσκεψη είναι must.

Στη ζούγκλα των Γρεβενών

Από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα έως και σήμερα, η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας είναι γνωστή ως o ενεργειακός πνεύμονας της Ελλάδας, με τα μεγάλα κοιτάσματα λιγνίτη που τροφοδοτούσαν τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος της Κοζάνης, της Πτολεμαΐδας και της Φλώρινας.

Αυτός ο λιγνίτης προήλθε από τα δάση που καταπλακώθηκαν από χώματα και τελικά μετατράπηκαν σε άνθρακα. Μας είναι δύσκολο να φανταστούμε την ευρύτερη περιοχή γύρω από τη Μηλιά ή τις πλαγιές της Πτολεμαΐδας και της Κοζάνης ως απέραντες ζούγκλες, με πυκνή βλάστηση και τρεχούμενα νερά, όμως αυτό συνέβαινε πριν εκατομμύρια χρόνια.

Η θαλερή χλωρίδα δημιουργούσε τον κατάλληλο βιότοπο για να ζούνε εδώ πολλά είδη άγριας προϊστορικής πανίδας. Μαμούθ, ρινόκεροι, σαρκοφάγα, ιππάρια (μικρά άλογα με τρία δάχτυλα), βοοειδή και μαχαιρόδοντες (μεγάλα αιλουροειδή με λεπτούς και πριονωτούς κυνόδοντες που θεωρούνται συγγενείς με τα σημερινά λιοντάρια).

Το παλαιοντολογικό ενδιαφέρον για την περιοχή ξεκινά στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Το 1997 υπήρξε, μάλλον με τυχαίο τρόπο η πρώτη σημαντική ανακάλυψη, σε μια λατομικού χαρακτήρα εγκατάσταση, ένα αμμορυχείο. Οι ερευνητές είδαν στην κορυφή ενός αμμόλοφου στις αποθέσεις του Αλιάκμονα, κάτι να προεξέχει. Αρχικά, νόμιζαν ότι ήταν πέτρα, αλλά ήταν ένα κομμάτι οστού ενός μεγάλου ζώου. Ξεκίνησαν συστηματικές ανασκαφές που αποκάλυψαν τα κόκκαλα και τα δόντια ενός ζώου με προβοσκίδα. Οι χαυλιόδοντες που βρέθηκαν σε χιαστί θέση ήταν πλήρεις και έφθαναν τα 4,39 μέτρα, από τους μεγαλύτερους που έχει ανακαλύψει η ανθρώπινη έρευνα.

Δέκα χρόνια μετά, στην ίδια περιοχή, βρέθηκαν ακόμα μεγαλύτεροι χαυλιόδοντες. Το μήκος τους, 5,02 μέτρα, σημαίνει ότι -πάντα σύμφωνα με τους ειδικούς- το ζώο στο οποίο ανήκαν ξεπερνούσε σε βάρους τους 6 τόνους και το ύψος του έως τους ώμους έφθανε τα 3,5 μέτρα.

Oι ανασκαφές στην περιοχή ξεκίνησαν το 1997

Αυτά τα σπουδαία ευρήματα και άλλα πολλά φιλοξενούνται σήμερα στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Μηλιάς. Στον μοναδικό ενιαίο αλλά προσεγμένο χώρο του μουσείου φιλοξενούνται περίπου 2.000 ευρήματα που «ξεκλειδώνουν» τη ζωή σε μια περιοχή της Ελλάδας που τρία εκατομμύρια χρόνια πριν ήταν σαβάνες και τροπικά δάση. Η μουσειακή επιμέλεια όπως και η ξενάγηση των υπεύθυνων είναι υποδειγματική και προκαλεί το ενδιαφέρον στον ανήλικο αλλά και τον ενήλικο επισκέπτη.

Πριν βρεθούμε στο μουσείο της Μηλιάς, δυσκολευόμασταν να πιστέψουμε ότι σε ένα μικρό και -κακά τα ψέματα- άγνωστο στους περισσότερους χωριό της Δυτικής Μακεδονίας θα βρισκόταν, ένα μουσείο με τόσο σημαντικά και σπάνια για τα ελληνικά δεδομένα ευρήματα.

Στη Δυτική Μακεδονία της προϊστορίας

Το χωριό Μηλιά ήταν αρχικά κτισμένο νοτιότερα, αλλά λόγω κατολισθήσεων, οι κάτοικοί του μετακινήθηκαν τη δεκαετία του 1960 στη σημερινή τοποθεσία. Από την Παλιά Μηλιά έχουν μείνει μόνο ο ναός του Αγίου Δημητρίου, ηλικίας περίπου 120 ετών.

Η Μηλιά απέχει 16 χιλιόμετρα και περίπου 20 λεπτά με το αυτοκίνητο από την πόλη των Γρεβενών, 17 χιλιόμετρα και κάτι λιγότερο από 20 λεπτά από τα Σιάτιστα και περίπου 58 χιλιόμετρα και 40 λεπτά με το αυτοκίνητο από την Καστοριά. Αν η Καστοριά είναι ο κύριος προορισμός της εκδρομής σας ή είστε φίλοι της προϊστορίας και εκεί θα έχετε την ευκαιρία να επισκεφθείτε ένα αρχαιολογικό πάρκο αφιερωμένο σε πολύ παλιές εποχές, βέβαια όχι τόσο παλιές όσο αυτές που περιγράφονται στο μουσείο της Μηλιάς. Μόλις 8 χιλιόμετρα από τη σύγχρονη Καστοριά, στις όμορφες όχθες της ομώνυμης λίμνης, στέκεται ένα «χωριό» χρονολογούμενο στο 5620 π.Χ.