Σκηνές από το βίο κοζανιτών λίγο πριν
λίγο μετά την Επανάσταση του 1821
Β. Π. Καραγιάν
…Το 1815 αναλαμβάνει μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης ο Βενιαμίν από Θεσσαλονίκη με εξαιρετικές διοικητικές και διπλωματικές ικανότητες. Συνδιαλλάχτηκε με τον Αλή αλλά το κορυφαίο του «κατόρθωμα» είναι το πως έσωσε την πόλη της Κοζάνης από κυριολεκτικό αφανισμό. Σήμερα ίσως να μην υπήρχε η πόλη τουλάχιστον σ’ αυτή τη μορφή της.
Στις 3 Αυγούστου 1817 κοζανίτες στέλνουν στον Αλή μήνυμα με το οποίο διαδηλώνουν πως δεν χρωστάνε για να πληρώσουν μια ομολογία προς έναν Μουσταφουλή Κον(ι)τσιώτη διότι η κοινότητα ποτέ δεν έλαβε τα χρήματα της ομολογίας αλλά είναι έξοδα του εν λόγω τύπου…
«Υψηλότατε, υπέρτατε και πολυχρομένε ντουβλετλή μερχαμετλή Βεζήρ εφέντη μας, την υψηλότητά σου προσκυνούμεν και τα ίχνη των ποδών σου καταφιλούμεν ημείς οι ταπεινοί Κοζανίται, και παρακαλούμεν τον μεγαλοδύναμον Θεόν δια να αυξάνει το υπέλαμπρον ουτζιάκι σου εις πολλούς χρόνους, αμήν κ.λπ κ. λπ.
Καταλήγουν δε:
Ταύτα προσκυνητώς και οι χρόνοι σου να είναι πολλοί από τον θεόν αμήν, αμήν, αμήν
Της Πολυχρονεμένης υψηλότητος δούλοι ταπεινοί και σκλάβοι παντοτινοί οι Κοζανίται μικροί και μεγάλοι.
Στις 27 Φεβρουαρίου 1821 8 μαθητές, όχι κοζανίτες, με την αφορμή κάποιας γιορτής ευχαριστούν τους δασκάλους της Σχολής με ένα ποίημα σε στίχους δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους:
Κ’ ημείς συμπαραστάμεθα οι μαθηταί οι ξένοι
το χρέος μας να κάμωμεν, ως ευεργετημένοι,
οκτώ είμεθα σύμπαντες μαθήματα ακούμεν,
και της παιδείας τρόφιμοι να γένωμεν ποθούμεν
άλλ’ ηπειρώται είμεθα, και άλλοι αλβανίται,
άλλ’ Εστιώται Θεσσαλοί, κι άλλοι μακεδονίται
πλην την Κοζάνην κατ’ αυτό γνωρίζομεν πατρίδα,
και τους σχολής συνδρομητάς της προκοπής κρηπίδα,
κ’ εις την κοινήν αγάπην σας, κ’ εις τας περιποιήσεις
οπού ως τέκνα σας κοινώς μας δίδεται επίσης
ομολογούμεν χάριτας κηρρύτομεν το χρέος
και προσκυνήσεις ταπεινάς προσφέρομεν με δέος
1821 Φεβρουαρίου 27
Ο δημολάς κανίστρα ο τρικαλλινός
Ο ιωάννης ζώη ο ζαγορίτης
Ο κωνσταντίνος αποστόλη ο εκ πρεμετής
Ο ιωάννης αναστασίου σιμώτα ο εκ κλεισούρας
Ο νικόλαος στεργίου μεταξιώτης
Ο φώτειος μανώλη ο μεταξιώτης
Ο ιωάννης αθανασίου ο βυθοκουκκιώτης
Ο βασίλειος τζέλιου φραταρίτης
Με την έναρξη της επαναστάσεως στις παραδουνάβιες χώρες και την Πελοπόννησο αρχίζουν και η καταδικαστικές προς αυτήν επιστολές των υπόδουλων στην ελλαδική χώρα. Οι Τούρκοι απαιτούν αποκήρυξιν αυτής από τους προύχοντες. Με πρώτη την αποκήρυξιν από το Πατριάρχη κατόπιν μάρτυρα Γρηγόριο 5ον. Οι κοζανίτες προύχοντες στέλνουν επιστολή στην Κωνσταντινούπολιν με τη οποία διακηρύσσουν την αιώνα υποταγή τους στο Σουλτάνο. Δεν μπορούσαν να κάνουν και διαφορετικά κι ούτε είχαν τις δυνάμεις ν’ αντισταθούν σ’ αυτή την εντολή – απαίτηση ότι επεκρέματο η σπάθη από πάνω τους.
Ίσον του σταλέντος μαγζαρίου εις την Βασιλεύουσαν
«ημείς οι ταπεινοί, και πιστοί ραγιάδες Κοζανίται αναφέρομεν εις το κραταιότατον και πολυχρό/νιον δοβλέτι ότι από γράμματα του Πατριάρχου μας εμάθομεν, πως εις τα μέρη της Μπογδανίας/ εφάνηκαν αποστάται κακότροποι άνθρωποι, και ασυνείδητοι, και με το αθεόφοβον φέρσιμόν τους εκίνη/σαν την οργήν του αήττητου κράτους εις όλον το ραγιάδικον γένος, και ετρόμαξεν η καρδία μας δια ένα/ τέτοιον φρικτόν και τρομερόν μήνημα, και ολεθριώτατον πράγμα, το οποίον φέρει κίνδυνον και εις ημάς τους/ αθώους και ειλικρινείς, οπού εξαρχής ήμεν, και είμεθα, και θέλει είμεθα μέχρι της τελευταίας ημών αναπνοής/ πιστοί ραγιάδες με όλον το σαδακάτι, οπού ζητεί το ραγιάδικον χρέος. Ο θεός να εξολοθρεύσει όλους/ τους τοιούτους κακούς ανθρώπους, όπου ούτε να στέκωνται εις τον κόσμον, ούτε να ακούωνται, και να σηκώση/ από ημάς τους πιστούς ραγιάδες κάθε κάθε σουμπεέ.
Λοιπόν ημείς ως πιστοί ραγιάδες είμεθα κεφίλιδες/ όλοι ένας υπέρ του άλλου, και υποσχόμεθα δια να φυλάξωμεν το ραγιαλίκι μας μέχρι θανάτου, παρα/καλούντες ημέρας και νυκτός τον παντοδύναμον θεόν, δια να φανερώνη αιωνίως το αήττητον κράτος του ευ/σπλαχνικώτατου, και ευεργετικώτατου βασιλέως μας, το οποίον έδωκεν εις ημάς, και προστάζει δια να έχω/μεν κάθε ευπείθειαν και υποταγήν εξ όλης της ψηχής ημών και καρδίας εις την μεγαλειότητά του. Προσέτι/ αν μάθωμεν ή ακούσωμεν κανένα κακότροπον και άπιστον εις το χρέος του, εμείς όλοι θέλομεν τον/ κατατρέξει ως εχθρόν μας θανάσιμον, και θέλομεν δώσει την άδειαν εις τους βασιλικούς ζαμπίτας, και εξου/σιαστάς του τόπου μας, δια να τον αφανίσωσι κατά κράτος. Τοιαύτην υπόσχεσιν δίδομεν με όλον μας/ το σαδακάτιο εις το υψηλόν και πολυχρόνιας δοβλέτι, ού το κράτος είη διαιωνίζον και θριαμβεύον εις αιώνα/ τον άπαντα: αμήν, αμήν, αμήν»
1821 : απριλλίας: Κοζάνη
Η Κοζάνη δε ξεσηκώθηκε όπως άλλες περιοχές της ελλαδικής χώρας. Ηταν πέρασμα του τουρκικού στρατού της Πύλης στον εμφύλιο με τον Αλή πασά. Όμως η Νάουσα ξεσηκώθηκε για να ακολουθήσει το ολοκαύτωμα τη.
Γράφει ο Π. Λιούφης:
«Ο Αμπαλαμπούτ έπεμψε την στρατιάν εις Βέροιαν υπό τον Κεχαγιάμπεην, και ητοιμάζετο να κινηθή κατά της Ναούσης. Επιπίπτουσιν όμως κατ΄αυτού οι καπεταναίοι Άγγελος Γάτσος και Καρατάσος και προξένουσι φθοράν. Τούτο εξηγρίωσε τον Αμπαλαμπούτ, ος διατάσει την πολιορκίαν της Ναούσης κατ’ Απρίλιον του 1822. Μετά πεισματώδεις μάχας η πόλις εάλω δια προδοσίας των φυλακισθέντων υπό του Ζαφειράκη, αποδρασάντων της φυλακής και ανοίξαντων τας πύλας. Μετά μάχην επί τέσσερας ημέρας σφαγή 10.000 περίπου επηκολούθησε και λεηλασία φρικαλέα, πολλών γυναικών και παίδων αιχμαλωτισθέντων. Και ο μεν Ζαφειράκης μετά τίνος των υιών του Καρατάσου πολιορκηθείς εν τω Βάλτω εφονεύθη, ο δε Καρατάσος και Γάτσος μετά του Δουμπιώτου, Αποστολάρα και Μήτρου Λιακοπούλου απεσύρθησαν εις Σέλι και εκείθεν μετά 500 στρατιωτών, διελθόντες δια των χωρίων Εγρή Μπουτζάκ διέβησαν τον Αλιάκμονα και δια των Χασίων υπεχώρησαν εις Ασπροπόταμον, και μετά μάχην παρά το Κομπότι έφθασαν εις Μεσολόγγιον.
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΑΜΠΑΛΑΜΠΟΥΤ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΔΙΑΣΩΣΙΣ ΑΥΤΗΣ
Εν τη κρισίμω ταύτη περιστάσει η Κοζάνη μετά προθυμίας υπεβοήθησε τους φυγάδας σώσασα εξ αμέσου κινδύνου 124 άνδρας και δυο γυναίκας. (Οι πρόσφυγες ούτοι δια μέσου της Βιβλιοθήκης και δι΄υπονόμου διηκούσης μέχρι της οικίας Μεσδιάνη ( νυν Γεωργ. Έμμ. Μάνου) εφυγαδεύοντο προς Νότον. Πλην τούτου εξηγοράζοντο πολλοί αιχμάλωτοι. Μεταξύ τούτων ο αρχιερεύς έσωσε τον μετά ταύτα γραμματέα της Μητροπόλεως Φίλιππον Αδαμαντίδην έχοντα εξάδελφον εν Σερβίοις Ρουσιούτ καλούμενον αιχμάλωτον εξισλαμισθέντα
Τού γενόμενον γνώστον τω Αμπαλαμπούτ πασά εκίνησε την μήνιν αυτού, φοβουμένου την ξέγερσιν της πόλεως ταύτης. Εξεκίνησε λοιπόν προς καταστροφήν αυτής, διαβληθείσης υπό των περιοίκων Μουσουλμάνων. Η καταστροφή της πόλεως ην άφευκτος, αν μη δυο ανδρες, δι υπερανθρώπων ενεργειών, προελάμβανον τον κίνδυνον. Και ο μεν Βενιαμίν πληροφορηθείς την επικείμενην κάθοδον του αγρίου στρατού, και τον σκοπόν αυτής, έσπευσεν αμέσως προς τον Χατζή Χαλήλ αγά και εδέετο αυτού, ίνα ενεργήση παρά τω Αμπαλαμπούτ ο δε Καραμάρκος Παύλου Πριτσούλης, συνδεόμενος δια φιλίας προς τον Ζαήρ βέην και Κιολεμέτ Σαρήγγιολου, ισχυρούς τοπάρχας, διέθηκε τούτους υπέρ της πόλεως. Πράγματι εν Καρατζιλαρίω ανεχαιτίσθη ολίγον η οργή του Αμπαλαμπούτ. Ο στρατός διετάχθη να καταλάβη την πόλιν, αλλά να μη προβή εις καταστροφήν μέχρι νέας διαταγής. Τη δ΄ υστεραία εισήλασεν εις την πόλιν Αμπαλαμπούτ μετά 12χιλ. στρατού, κατέλυσε δε εις τον οίκον Νικολ. Αρμενούλη. Οι πλείστοι των κατοίκων είχον καταφύγη εις τα πέριξ χριστιανικά χωρία μετά των οικογενειών. Ο Βενιαμίν όμως εκράτησε τινάς των προκρίτων, και άμα τη αφίξει του στρατάρχου έπεμψεν αυτώ δυο ημιόνους κεκοσμημένους μεγάλης αξίας, δώρα τινά άλλα και 10 χιλ. ρουχβιέδες. Μετά μιαν δι΄ ώραν παραλαβών δυο των προκρίτων ήλθε προς επίσκεψίν του. Τα δώρα και η φιλόφρων προθυμία, ετέρωθεν δια θερμαί συστάσεις του Χατζηχαλήλ αγά εμάλαξαν τον άγριον καταστροφέα της Ναούσης, και μετά πολλάς περιπετείας και διατυπώσεις εδέξατο τον Βενιαμίν Συγχρόνως έφθασε και πεζός απεσταλμένος παρά του Μαχμούτ πασά Δράμαλη προς τον Αμπαλαμπούτ συνιστώντος τον Βενιαμίν ως πιστόν. Ούτως εσώθη η πόλις εκ βέβαιου κινδύνου, παρασταθέντος, ότι ουδείς Ναουσαίος κατέφυγεν ενταύθα, και ότι η πόλις διετελεί δήθεν εν αγνοία του κινήματος.
Μετά την πάροδον των δεινών τούτων, αδιαλείπτως στρατεύματα διερχόμενα δια της πόλεως ποικιλοτρόπως εβάρυνον τους κατοίκους, μεριμνώντας προς καταλύματα και διατροφήν. Περί δε τα τέλη του 1823 πανώλης υπό στρατού μεταδοθείσα εθέρισε πλήθος ανθρώπων…»
Ακολουθήστε το 
