Υπενθυμίζουμε ότι συνεχίζουμε το αφιέρωμα στα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 και, αφού δημοσιεύσαμε μια σειρά από κείμενα γύρω από τους παράγοντες φθοράς του ελληνικού στοιχείου στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς του έθνους μας, θα συνεχίσουμε με παράγοντες διάσωσής του. Πιο συγκεκριμένα, παράγοντες που βοήθησαν να σωθούν η πίστη, η τιμή και η γλώσσα μας, γιατί χωρίς αυτά θα χανόταν και δεν θα επιβίωνε ο Ελληνισμός, όπως έχουμε γράψει σε άλλο σχετικό αφιέρωμα για την επιβίωση του Ελληνισμού.
Το ρεύμα προς την αλλαξοπιστία και τις εξωμοσίες έρχεται να ανακόψει ο μεγαλύτερος ως τότε ιεροκήρυκας, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ιδίως στις περιοχές της Δυτικής Ελλάδας, της Ηπείρου και της Αλβανίας. Εκεί οι αγροτικοί πληθυσμοί εξαιτίας της ληστείας, της σκληρής σκλαβιάς και της απαιδευσίας είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους και είχαν πάρει το δρόμο της αλλαξοπιστίας. Ο λαός είχε ανάγκη από πνευματικούς ανθρώπους, που θα στέκονταν κοντά του, θα τον διαφώτιζαν και θα του αφύπνιζαν την εθνική του συνείδηση παράλληλα με την αναζωογόνηση του θρησκευτικού του συναισθήματος.
Τον ρόλο αυτό του νέου Προδρόμου ήρθε να παίξει, πλησιάζοντας τις λαϊκές μάζες και συγκινώντας τες βαθύτατα, ο Κοσμάς από το Μέγα Δένδρο του Αποκούρου της Δυτικής Ελλάδας, όπου γεννήθηκε το 1714 από γονείς που εργάζονταν στην υφαντική. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε σε προχωρημένη ηλικία και μετά το 1743 συνέχισε τις σπουδές του στην Αθωνιάδα Ακαδημία, όπου είχε διαπρεπείς δασκάλους. Ανάμεσά τους ήταν και ο Διευθυντής της Ευγένιος Βούλγαρης, ο οποίος επιδίωκε να καταστήσει τους μαθητές του φλογερούς πυρήνες, που θα αγωνίζονταν να ανυψώσουν το μορφωτικό επίπεδο του λαού διασκορπιζόμενοι στα πέρατα της ελληνικής γης.
Σε τέτοια πνευματική ατμόσφαιρα ωρίμασε η σκέψη του πατρο – Κοσμά, ο οποίος ήταν βέβαια θετικός προγραμματιστής και όχι ονειροπόλος. Συχνά έλεγε ότι εκείνοι που σπουδάζουν έχουν χρέος να διδάσκουν τον απλό λαό με τη μεγάλη αμορφωσιά και να μην σπεύδουν σε αρχοντικά και αυλές πλουσίων, για να αποκτήσουν πλούτο και αξιώματα. Αγωνιζόταν να φέρει τη συνοχή και την ενότητα μεταξύ των χριστιανών και τόνιζε ότι το Γένος μας είχε ανάγκη από καλούς άρχοντες, που πρέπει να τους αγαπούν όλους και να μοιράζουν τα χρέη και τους φόρους κατά τη δύναμη του καθενός [(βλ. Αύγ. Καντιώτης, Κοσμάς ο Αιτωλός (Διδαχαί – Βίος – Ακολουθία), σ. 83)]. Αν θέλουμε να πάμε στον παράδεισο, έλεγε, πρέπει να αγαπάμε όχι μόνο τον Θεό, αλλά και τον πλησίον μας.
Τα κηρύγματά του και οι περιοδείες του κράτησαν για είκοσι ολόκληρα χρόνια, από το 1759 μέχρι 24 Αυγούστου 1779, ημέρα του μαρτυρίου του στο Κολικόντασι (χωριό της Αλβανίας, όπου διδάσκοντας βρήκε το θάνατο). Οι διδαχές του έχουν διασωθεί χάρη στους μαθητές του, που τον ακολουθούσαν πιστά και οι οποίοι τις κατέγραψαν με τις ερωταποκρίσεις, τα ονόματα ακροατών και τη γλώσσα του κηρύγματος που είχε καθιερωθεί από τους μεγάλους ιεροκήρυκες, τον Ηλία Μηνιάτη, Ν. Θεοτόκη, Φρ. Σκούφο. Όμως, με τη διαφορά ότι ο Κοσμάς κήρυττε με πύρινη πνοή και από τα μύχια της ψυχής του, μιας και αντίκριζε την τότε πολύ δυσχερή πραγματικότητα του Γένους μας και των κατατρεγμένων χριστιανών.
Ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης, ένας ακροατής του, εξέδωσε το 1814 στη Βενετία την «Ακολουθίαν και τον βίον» του Κοσμά Αιτωλού, όπου διασώζεται ένα διάγραμμα των περιοδειών του. Σύμφωνα με αυτό, ο καλόγηρος Κοσμάς έκαμε τέσσερις μεγάλες περιοδείες, τις δύο πριν την επανάσταση του 1770 και τις άλλες μετά από αυτήν. Η πρώτη έγινε το 1759 στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, στη μικρασιατική ακτή και στη θρακική. Η δεύτερη στη Δυτική Στερεά Ελλάδα, πιθανόν περί το 1765 (βλ. Αλ. Χατζηγάκης, Ο πάτερ Κοσμάς, «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» 8, σ. 211). Και τα αρχεία, που αφορούν και διαφωτίζουν την εθνική και θρησκευτική δράση του, επιβεβαιώνουν τη σωζόμενη παράδοση. Οι «ενθυμήσεις» επίσης αναφέρονται στις δυο τελευταίες περιοδείες του στη Μακεδονία και ιδίως στη Δυτική, στη Δυτική Ελλάδα, στην Ήπειρο και την Αλβανία. Η τελευταία του αυτή περιοδεία ήταν η πιο μεγάλη χρονικά και σε έκταση.
Παναγιώτης Γ. Αλεκάκης,
Φιλόλογος – Ιστορικός,
Δρ Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος Α.Π.Θ.,
Διευθυντής 2ου ΓΕΛ Κατερίνης
(συνεχίζεται)
Ακολουθήστε το 
