Οι γιορτές των Χριστουγέννων, των Θεοφανίων, του Πάσχα, του Δεκαπενταύγουστου, καθώς κι η περίοδος της αποκριάς. Όλα τα έθιμα έχουν ρίζες στα βάθη των χρόνων και πολλά είναι μοναδικά κι εντυπωσιακά!
Διαμαντής Θ. Βαχτσιαβάνος
Η Κοζάνη φημίζεται για το μοναδικό καρναβάλι της αποκριάς σε όλη την Δ. Μακεδονία κι όχι μόνον. Με τους “φανούς”, την πολυήμερη διασκέδαση που αρχίζει από την “τσικνοπέμπτη”, την μεγάλη εντυπωσιακή παρέλαση αρμάτων την ημέρα της αποκριάς και την “Καθαρά Δευτέρα”!
Εδώ θα αναφερθούμε αποκλειστικά στο έθιμο των μεταμφιεσμένων που ονομαζόταν “Ρογκατσιάρια” ή “Μπουμπουσιάρια” και γινόταν όχι την αποκριά, αλλά στις γιορτές του δωδεκαημέρου κι ειδικά την Πρωτοχρονιά. Μετά το τραγικό όμως συμβάν, που θα ιστορήσουμε, θα μεταφερθεί το έθιμο αυτό στις γιορτές της αποκριάς και θα γίνει γνωστό ως “της Μπήλιως τα Νημόρια”. Μια τραγική ιστορία, που θυμίζει θρίλερ στο σινεμά!
Πάμε από την αρχή…
Τα “Ρογκατσιάρια” ή “Μπουμπουσιάρια” που εμφανιζόταν στις γιορτές του δωδεκαημέρου, ειδικά την Πρωτοχρονιά, ήταν παρέες μεταμφιεσμένων κωδωνοφόρων! Γυρνούσαν στις γειτονιές τραγουδώντας και μαζεύοντας φιλοδωρήματα, που τα ξόδευαν σε διασκέδαση τρώγοντας και πίνοντας!
Από τα βαθιά χαράματα της Πρωτοχρονιάς και μέχρι το τέλος της Θείας Λειτουργίας, χτυπούσαν τα κυπριά και τα κουδούνια έξω από το δημαρχείο, παρουσία πολύ κόσμου που απολάμβανε το θέαμα!
Στα στενά σοκάκια που γυρνούσαν οι κωδωνοφόροι, όταν δυο ομάδες αντάμωναν, καμιά ομάδα δεν υποχωρούσε, γιατί η υποχώρηση θεωρούνταν ταπείνωση, με αποτέλεσμα να υπάρχει και σύγκρουση μέχρι θανάτου!
Σε μια τέτοια σύγκρουση κωδωνοφόρων, γύρω στα 1860, αλληλοσκοτώθηκαν δυο αγαπημένα αδέρφια, ο Χρήστος κι ο Θύμιος, της Μπήλιως τα παιδιά, που βρίσκονταν μεταμφιεσμένοι σε αντίθετες ομάδες, χωρίς να γνωρίζει ο ένας τον άλλο!
Γράφει για το περιστατικό ο Κ. Τσιτσελίκης το 1931, στο διήγημά του “της Μπήλιως τα Νημόρια”: “Δυο παρέες μπουμπουσιάρια αντάμωσαν σε ένα στενό σοκάκι εκεί κοντά στη βρύση του Κουμούση. Η μια κατέβαινε από τον Αη – Δημήτρη κι η άλλη έρχονταν από τα Αλώνια. Ο δρόμος στενός κι ο μισός πιασμένος από παγωμένα ανεμοσουρίσματα! Ποια από τις δυο παρέες θα περνούσε πρώτη;
Τα κουδούνια της μιας έριξαν ένα βήμα μπροστά κουδουνίζοντας άγρια κι απειλητικά. Αυτός που τα φορούσε ήταν ένα ψηλό ρωμαλέο παλικάρι, με μια φόβια προσωπίδα με στόμα μεγάλο ανοιγμένο διαρκώς σε ένα άγριο γέλιο, με ψηλή καβούκα με πλούσιες αλεποουρές κι ένα σφυρί ατσαλένιο με μπαλτά στο χέρι που υποβάσταζε την καβούκα!
Με μιας όμως τινάχτηκαν τα κυπριά της άλλης παρέας κι έκοψαν το δρόμο στα κουδούνια. Ήταν ένα ψιλό λιγνό παλικάρι με άσπρη φουστανέλα και μια μαντίλα στο κεφάλι και μια σιδερένια γκλίτσα στο χέρι. Τα κουδούνια χτυπούν απαίσια κι εκκωφαντικά. Μα και τα μπρούτζινα κυπριά βγάζουν κάτι διαπεραστικές φωνές σε κάθε στριφογύρισμα της φουστανέλας!
Σε μια στιγμή κυπριά και κουδούνια σμίγουν και χτυπούν μουγκά στα στήθια των παλικαριών. Το στενό μονοπάτι δεν χωρεί να βροντήσουν χωριστά. Κάτι σημάδια βάφουν κόκκινο το χιόνι του δρόμου!
Τα χέρια που κρατούν την γκλίτσα και το ατσαλένιο σφυρί, είναι ματωμένα από τα χτυπήματα των κουδουνιών και των κυπριών!
– Σκυλί θα περάσω πρώτος, μουγκρίζουν τα κουδούνια.
– Άτιμε! Δεν θα σε αφήσω! Ουρλιάζουν τα κυπριά!
Η σιδερένια γκλίτσα στριφογυρίζει στον παγωμένο αέρα και πέφτει βαριά στο μέτωπο της φόβιας προσωπίδας. Μα την ίδια στιγμή ο ατσαλένιος μπαλτάς σχίζει τη μαύρη μαντίλα. Κυπριά και κουδούνια κυλιούνται σε ένα άγριο αγκάλιασμα θανάτου, απάνω στο παγωμένο τσαλαπατημένο χιόνι του στενού δρόμου, στο θαμπό και κρύο χάραγμα της Πρωτοχρονιάς!
Το βράδυ έθαψαν τα δυο αγαπημένα αδέρφια εκεί κοντά στον τόπο της συμπλοκής – στην σημερινή Πλατεία 25ης Μαρτίου -, όπου το ρωμέϊκο φιλότιμο έχυσε αίμα αδερφικό μέρα Πρωτοχρονιά!
Εκεί ακόμα σώζονται της “Μπήλιως τα Νημόρια”!
Από το τραγικό αυτό γεγονός οι τουρκικές αρχές, με επέμβαση των προεστών της Κοζάνης, απαγόρεψαν τις εκδηλώσεις αυτές των αιματηρών συγκρούσεων. Επειδή όμως ο κόσμος ζητούσε ψυχαγωγία, ξανάρχισαν μετά το έτος 1890. Φαίνεται ότι τότε έγιναν ενέργειες από τους προύχοντες της Κοζάνης στο Μοναστήρι, τα σημερινά Μπίτολα, για να αρθεί η απαγόρευση. Και η απάντηση από τον Βαλή του Μοναστηρίου ήταν θετική: “Νουσατέν μπιτιούν Κοζαναράλ μασκαρασί ολσουνλάρ”. Δηλαδή, “αφού το θέλουν, ας γίνουν όλοι οι Κοζανίτες μασκαράδες”!
Ξανάρχισαν λοιπόν και πάλι οι μεταμφιέσεις, αλλά όχι τώρα στις γιορτές του δωδεκαημέρου και της Πρωτοχρονιάς, παρά στις γιορτές της αποκριάς και με την ονομασία “Καρναβάλια” κι όχι “Ρογκατσάρια” ή “Μπουμπουσάρια”!
Οι μεταμφιεσμένοι κι οι “κωδωνοφόροι” συνέχισαν την παρουσία τους ως τις μέρες μας, αλλά έλειψαν οριστικά τα σφυριά κι οι φονικές συγκρούσεις!
ΠΗΓΗ: – “Ο Νομός Κοζάνης στο χώρο & στο χρόνο”. Του Κ. Σιαμπανόπουλου (Εκδόσεις “Συνδέσμου γραμμάτων & τεχνών”).
– Κ. Τσιτσελίκης: Στο διήγημα “Της Μπήλιως τα Νημόρια”.
Ακολουθήστε το 
