Σε μια εποχή γεμάτη ανασφάλεια, ανταγωνισμό και γεωπολιτική ρευστότητα, η θέση των μικρών κρατών στον παγκόσμιο χάρτη γίνεται ολοένα πιο εύθραυστη. Οι ισορροπίες αλλάζουν, οι συμμαχίες δοκιμάζονται και η πίεση από ισχυρές δυνάμεις εντείνεται. Στο πλαίσιο αυτό, ο Baldur Thorhallsson, κορυφαία διεθνής προσωπικότητα στο πεδίο των Διεθνών Σχέσεων των μικρών κρατών και ιδρυτής του Κέντρου Μελέτης Μικρών Κρατών του Πανεπιστημίου Ισλανδίας, μιλά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τις προκλήσεις της εποχής.
Πίεση ευθυγράμμισης – Το δίλημμα «με εμάς ή εναντίον μας»
Ο Ισλανδός καθηγητής υπογραμμίζει ότι τα μικρά κράτη βρίσκονται πλέον μπροστά σε πιο άμεσα και πιεστικά διλήμματα. Δέχονται ολοένα μεγαλύτερη πίεση να ευθυγραμμιστούν με τις κατευθύνσεις μεγάλων δυνάμεων, ιδίως των ΗΠΑ, αλλά και της Ρωσίας και της Κίνας, που δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για την επιρροή τους.
Κατά τον Thorhallsson, ο ανταγωνισμός οδηγεί συχνά σε απόλυτες επιλογές, όπου τα μικρά κράτη εξωθούνται σε μια λογική «ή είστε μαζί μας ή εναντίον μας». Για τον ίδιο, η ανάγκη για ξεκάθαρη, καθαρή θέση στο διεθνές περιβάλλον γίνεται πλέον αναπόφευκτη.
Η Θεωρία Καταφυγίου πιο επίκαιρη από ποτέ
Το σύγχρονο ερευνητικό έργο του καθηγητή επικεντρώνεται στη διαχείριση της πανδημίας στις σκανδιναβικές χώρες, στις αντιδράσεις μικρών κρατών απέναντι στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και στη συνεχή ανάπτυξη της Shelter Theory – της θεωρίας του «καταφυγίου».
Στο ερώτημα αν η θεωρία εξακολουθεί να ισχύει, η απάντησή του είναι ξεκάθαρη:
«Ποτέ τα μικρά κράτη δεν είχαν μεγαλύτερη ανάγκη από καταφύγιο».
Οι εγγυήσεις ασφαλείας, τονίζει, αποκτούν πρωτοφανή βαρύτητα. Αναφέρει ως παράδειγμα την Ισλανδία, που αντιμετωπίζει κυρώσεις από την ΕΕ σε ορισμένα προϊόντα, υπογραμμίζοντας ότι σε έναν ασταθή κόσμο η μερική προστασία δεν αρκεί: «Ή είσαι πλήρως προστατευμένος… ή δεν είσαι».
Παράλληλα, επισημαίνει πως τα μεγάλα κράτη οφείλουν να προσφέρουν σαφείς, δεσμευτικές εγγυήσεις, όχι «ωραία λόγια της Κυριακής».
Πώς τα μικρά κράτη μπορούν να γίνουν αναντικατάστατα
Ο Thorhallsson θεωρεί ότι τα μικρά κράτη διαθέτουν εργαλεία για να καταστούν απαραίτητα: να ενισχύσουν τη γνώση τους, να αναπτύξουν εξειδίκευση και να θεμελιώσουν θεσμικές εγγυήσεις, με σαφείς γραπτές συμφωνίες που δεν αφήνουν περιθώρια κατάχρησης από ισχυρότερους εταίρους.
Απειλές για το 2035 – Μια Ευρώπη σε αβεβαιότητα
Για τα μικρά νησιωτικά κράτη, η μεγαλύτερη απειλή είναι ήδη παρούσα: η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας.
Για την Ευρώπη, ωστόσο, ο κίνδυνος επικεντρώνεται στη μεταβολή της στάσης της Ουάσινγκτον. Ο Thorhallsson βλέπει με ανησυχία την πιθανότητα σύμπλευσης ΗΠΑ–Ρωσίας σε διεθνή ζητήματα: ένα ενδεχόμενο συνεργασίας Τραμπ–Πούτιν που, όπως τονίζει, θα αποτελούσε ισχυρό πλήγμα για τα μικρά κράτη.
Ήδη, λέει, η Ουάσινγκτον φαίνεται να «μην αντιτίθεται» σε ό,τι κάνει ο Πούτιν στη Γεωργία ή τη Μολδαβία. Αυτό πλήττει τον πυρήνα της ύπαρξης των μικρών κρατών, καθώς η παράκαμψη του διεθνούς δικαίου από τις μεγάλες δυνάμεις «ταρακουνά τα θεμέλια της ύπαρξής τους».
Η ανάγκη για μακροπρόθεσμη στρατηγική
Ο καθηγητής επισημαίνει ότι τα μικρά κράτη συχνά εστιάζουν στις άμεσες εξελίξεις, χωρίς να αναπτύσσουν στρατηγική με βάθος χρόνου — κάτι που τα θέτει σε μειονεκτική θέση, ειδικά όταν οι μεγάλες δυνάμεις λειτουργούν με ορίζοντα δεκαετιών.
Κοινωνική συνοχή και στρατηγική ευστάθεια
Η κοινωνική αντίληψη γύρω από την κυριαρχία και την εξάρτηση επηρεάζει τις κυβερνητικές αποφάσεις. Σε συνθήκες πόλωσης, τα μικρά κράτη κινδυνεύουν να παρασυρθούν σε ρητορικές που δεν συνάδουν με τις πραγματικές τους δυνατότητες. Η σύγχρονη κυριαρχία, εξηγεί, βασίζεται όχι στην αυτάρκεια, αλλά στην ένταξη σε δομές που ενισχύουν την ασφάλεια και τη σταθερότητα.
Η τεχνολογική τρωτότητα των μικρών χωρών
Τα μικρά κράτη είναι εξαιρετικά ευάλωτα σε κυβερνοεπιθέσεις, παραπληροφόρηση και διακοπές κρίσιμων δικτύων. Χωρίς συμμαχίες και διεθνείς θεσμούς, η προστασία τους είναι πρακτικά αδύνατη — ένας ακόμη λόγος που η θεσμική τους ένταξη δεν αποτελεί επιλογή αλλά αναγκαιότητα.
Αναγκαιότητα κατανόησης περιφερειακών τάσεων
Ο καθηγητής τονίζει ότι οι μικρές χώρες πρέπει να επενδύσουν στην παρακολούθηση περιφερειακών εξελίξεων: από τη δημογραφική συρρίκνωση στα Βαλκάνια έως την αυξανόμενη σημασία της Ανατολικής Μεσογείου.
«Η στρατηγική αδράνεια είναι συχνά πιο επικίνδυνη από μια λανθασμένη στρατηγική», υπογραμμίζει.
Συζήτηση στο ΠΑΜΑΚ για την κρίση στην Ουκρανία
Στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, το ΙΔΕΑΑ φιλοξένησε τον Thorhallsson σε ανοιχτή συζήτηση, ενώ παράλληλα τριάντα ακαδημαϊκοί, διπλωμάτες, στελέχη των ενόπλων δυνάμεων και διαμορφωτές πολιτικής από 17 χώρες συζήτησαν για τις αλλαγές στο διεθνές στρατηγικό περιβάλλον μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και για τις αντιδράσεις των μικρών κρατών.
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ρεβέκκα Παιδή τόνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι η συζήτηση αυτή είναι κρίσιμη τόσο ακαδημαϊκά όσο και πολιτικά, καθώς αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο αλλάζει το διεθνές περιβάλλον και τις προκλήσεις των επόμενων ετών. Παράλληλα επισήμανε ότι η παρουσία διεθνών προσωπικοτήτων στο ΠΑΜΑΚ ενισχύει τον ρόλο του ιδρύματος στη μελέτη των μικρών κρατών και στις διεθνείς συνεργασίες.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Σοφία Παπαδοπούλου
