Η 3η Δεκεμβρίου είναι ημέρα αφιερωμένη στα άτομα με αναπηρία. Δράττομαι της ευκαιρίας για να εκφράσω κάποιες σκέψεις για την ομάδα αυτή των συνανθρώπων μας που εξαιτίας μιας ασθένειας, κάποιου τραυματισμού ή μιας ελλειμματικής ανάπτυξης, μπορεί να βρεθούν «στερημένοι». Και πολύ συχνά, δυστυχώς, περιθωριοποιημένοι.
Μανώλης Δάλας (*)
Βέβαια, η προσέγγισή μου αυτή προσβλέπει στην ανάδειξη κάποιων μόνο πτυχών της αναπηρίας, ώστε αυτή να γίνει κάπως περισσότερο κατανοητή. Εξάλλου η ανθρώπινη ύπαρξη, σε κάθε μορφή και έκφραση της, είναι τόσο σύνθετη και περίπλοκη, ώστε κάθε προσπάθεια να την καθυποτάξεις σε μια μονοσήμαντη εκδοχή ανάγνωσης, θα ήταν τουλάχιστον αφελής.
…Ο Γιάννης, ο Θανάσης, η Αναστασία, ο Λευτέρης, ο Γιώργος, η Ελενίτσα, η Θεοδώρα, ο Άγγελος, ο Βασίλης, ο Σταύρος, ο Νικήτας, ο Παναγιώτης… είναι παιδιά που δεν μοιάζουν με όλα τα άλλα. Δείχνουν παράξενα και απόμακρα, συχνά έχουν αλλόκοτη συμπεριφορά, φαίνεται να γελούν ή να θυμώνουν χωρίς λόγο, δυσκολεύονται σε πολύ απλά πράγματα και σχεδόν αδυνατούν να κατανοήσουν αφηρημένες έννοιες. Αυτοί είναι κάποιοι από τους λόγους που τα παιδιά αυτά φοιτούν στην Ειδική Αγωγή. Αλλά και η αιτία που βιώνουν σχεδόν καθημερινά την απόρριψη, αλλά και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Δυστυχώς η γνώμη του «κόσμου» για όλα αυτά τα παιδιά που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ξεφεύγουν από τη νόρμα- από αυτό δηλ. που θεωρείται κανονικό ή φυσιολογικό- φαίνεται να κυριαρχείται από κάθε είδους αρνητικά στερεότυπα και προκαταλήψεις. Σημαντικό μερίδιο ευθύνης σ’ αυτό έχουμε και εμείς οι ειδικοί αφού δίνουμε υπερβολική προσοχή στα «ελλείμματα» και πολύ λιγότερη σε ό,τι παραμένει άθικτο και «διατηρημένο».
Οι βασικοί όροι που χρησιμοποιεί η επιστήμη για να περιγράψει τα παιδιά αυτά είναι, τις περισσότερες φορές τουλάχιστον, παράγωγα των λέξεων «έλλειμμα» ή «έκπτωση» που (επι-)σημαίνουν, συνήθως, μια διαταραχή ή μια ανεπάρκεια, π.χ. νοητική υστέρηση, διαταραχή αυτιστικού φάσματος, εγκεφαλική παράλυση, κ.λπ.
Είναι, όμως, δυνατόν η αξία και η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου να προσδιορίζεται με αυστηρά μόνο επιστημονικά κριτήρια ταξινόμησης και κατανόησης; Και πόσο μάλλον, όταν αυτή η προσέγγιση αναλώνεται στον εντοπισμό και στην αποκάλυψη των όποιων ελλειμμάτων και των περιορισμών που αυτά θέτουν;
Όλοι εμείς που δουλεύουμε στην ειδική αγωγή, αργά ή γρήγορα συνειδητοποιούμε, ότι οι μαθητές μας όταν εξετάζονται στις διάφορες ψυχολογικές, εκπαιδευτικές ή και νευρολογικές δοκιμασίες (τα γνωστά σε όλους μας tests) – οι οποίες κατά κύριο λόγο στοχεύουν να ανακαλύψουν τα ελλείμματα και να τα αναλύσουν σε λειτουργίες και συμπτώματα – οι επιδόσεις τους είναι πολύ φτωχές. Αντιθέτως, όταν προσεγγίζονται μέσα από μια ζεστή και ανθρώπινη επαφή φανερώνουν έναν κόσμο μυστηριώδη, αλλά ταυτόχρονα και με μια εντυπωσιακή πολλές φορές πληρότητα και αρμονία.
Και κάθε ένα απ’ αυτά τα παιδιά ένα βλέμμα μοναδικό!
…πώς να μιλήσεις γι’ αυτό το βλέμμα δίχως να χάσεις τον πλούτο και την αλήθεια του;
Με πρόσωπα καθαρά. Με μια διαπεραστική, αφοπλιστική ευθύτητα και αμεσότητα!
…και με μια μεγάλη ζεστή καρδιά! Γεμάτη αθωότητα, καθαρότητα και αξιοπρέπεια!
Ποια είναι όμως αυτή η κοινή τους ιδιότητα που κάνει αυτά τα παιδιά τόσο αξιοπρεπή, τόσο άμεσα και απλοϊκά; Αν έπρεπε να απαντήσω με μια μόνο λέξη, θα έλεγα ότι αυτή τους η ιδιότητα είναι το «συγκεκριμένο». Ότι μπορούν δηλ. να αντιλαμβάνονται ό,τι είναι συγκεκριμένο και απτό. Γι’ αυτό και ο κόσμος τους είναι ιδιαίτερα ζωντανός και έντονος. Αυτά τα παιδιά παρ’ ότι δεν διαθέτουν την ικανότητα να αντιληφθούν αφηρημένες έννοιες, μπορούν να αντιληφθούν το μυστήριο, την ομορφιά, την τέχνη και με έναν δικό τους μοναδικό τρόπο να βιώσουν τη συγκίνηση, τη φαντασία, το πνεύμα (εξάλλου δεν χρειάζεται κάποιος να μπορεί να κατανοήσει τον νόμο του Νεύτωνα για να μπορεί να αντιληφθεί τη σοφία της φύσης και την ομορφιά της ζωής).
Πρόθεσή μου, βέβαια, δεν είναι να εξιδανικεύσω την αναπηρία. Απλά και μόνο προσπαθώ να πω το αυτονόητο: ότι δηλαδή κι αυτή αποτελεί μια έκφανση της ανθρώπινης ύπαρξης. Που όλοι οφείλουμε να σεβαστούμε. Ένας τρόπος παρουσίας στον κόσμο. Που μπορεί να ανοίγει πόρτες, αλλά μπορεί και να τις κλείνει. Που μπορεί να γίνει το όχημα προς την ευαισθησία, τη φαντασία το βάθος. Μπορεί όμως να φυλακίσει τον επιβάτη του.
Η σύγχρονη εποχή συμπίπτει με την κοινωνία της επίδοσης, της ευδαιμονίας και τη ατέλειωτης προόδου. Η αναπηρία λογίζεται ως σημάδι αδυναμίας. Σαν κάτι που προκαλεί ευσπλαχνία, ντροπή και πόνο.
Η σημερινή κοινωνία δεν επιτρέπει στην αναπηρία να αποκτήσει υπόσταση, ταυτότητα. Της επιτρέπει να υπάρχει μόνο στο περιθώριο, της δίνει βήμα να εκφραστεί μόνο σαν μια ελλιπής, ανολοκλήρωτη ύπαρξη. Καταδικασμένη σε μια μονοσήμαντη, μη αυθεντική παρουσία στον κόσμο.
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι άνθρωποι με αναπηρία να περιθωριοποιούνται, αφού αδυνατούν να προσαρμοστούν σ’ αυτούς τους ιδιαίτερα σκληρούς και άτεγκτους «νόμους» και αξίες.
Έτσι πορεύεται ο σύγχρονος άνθρωπος. Με αυτά τα ιδανικά, με αυτές τις αξίες. Θαμπωμένος από το αχλύ φως της ματαιοδοξίας του. Αρνούμενος, πολλές φορές, να αποδεχτεί την όποια διαφορετικότητα με την οποία η φύση «επιλέγει» να εξασφαλίζει τη διαιώνιση της.
Η αποδοχή και η μεταμόρφωση μπορεί να συμβεί εκεί που η ομορφιά και η ασχήμια, η ευτυχία, η διαφορετικότητα, η ίδια η ουσία της ζωής νοηματοδοτούνται με διαφορετικό τρόπο! Έναν τρόπο που μπορεί να χωρέσει στ’ αλήθεια την αιωνιότητα κι όχι τη θλιβερή και απρόκοφτη φιλολογία της.
Μαθαίνω να αποδέχομαι τη διαφορετικότητα του Άλλου, μόνο όταν μαθαίνω να δέχομαι και την δικιά μου διαφορετικότητα. Όποια και αν είναι αυτή. Όχι σαν τον νόμο ενός θεού, όχι σαν ανθρώπινο καταστατικό και αναγκαιότητα. Αλλά σαν μια γήινη αρετή. Σαν ένα πουλί που έφτιαξε τη φωλιά του σε μένα.
…Ο Γιάννης, ο Θανάσης, η Αναστασία, ο Λευτέρης, ο Γιώργος, η Ελενίτσα, η Θεοδώρα, ο Άγγελος, ο Βασίλης, ο Σταύρος, ο Νικήτας, ο Παναγιώτης…είναι παιδιά σαν όλα τ’ άλλα: που διψούν για αγάπη, για αποδοχή και σεβασμό, που έχουν ανάγκη από φροντίδα και καθοδήγηση. Που αγαπούν τις σκανδαλιές, την ανεμελιά και το παιχνίδι, που γοητεύονται από την γνώση και την περιπέτεια… Είναι παιδιά που όταν έρχεσαι σε μια ζεστή και ανθρώπινη επαφή μαζί τους ανακαλύπτεις έναν κόσμο, που παρ’ ότι είναι απλός, είναι ταυτόχρονα απίστευτα όμορφος και πλούσιος. Αρκεί να μπορέσεις να τα κοιτάξεις στα μάτια. Κι ας είναι μάτια που σπάνια κοντοστέκονται σε κάποιο πρόσωπο. Και μόνο τότε θα δεις πως πράγματι βαθαίνουν. Και όταν σεβαστείς αυτά τα βάθη, μόνον τότε, αυτά θα σου αποκαλύπτονται ολοένα και περισσότερο. Και ας μην είναι πάντα ευτυχισμένα βάθη.
Ας συλλογιστούμε, λοιπόν όλοι μας, πόσοι ίσκιοι σκεπάζουν τους ανθρώπους με αναπηρία εμποδίζοντας τους να ορθωθούν ως εκεί που ίσως θα μπορούσαν. Κι ας μην αφήσουμε να τους βαραίνει και ο δικός μας ίσκιος…
Γιατί σφουγγάρι είναι η ψυχή κι απ’ όλα βάφεται κι απ’ όλα τραυματίζεται ή υψώνεται.
Ας εγκαταλείψουμε κάθε βλέμμα που περιορίζει τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή και τους ανθρώπους και ας μείνουμε ανοιχτοί στους αμέτρητους πραγματικά, αλλά και διαφορετικούς τρόπους που μπορεί κανείς να δει και να αντιληφθεί τον κόσμο. Τα μύρια θαύματα και τα μυστήρια της ζωής. Τον κόσμο που βρίσκεται μέσα στον κόσμο.
Και κυρίως ας γίνουμε περισσότερο ανεκτικοί στην ιδιαιτερότητα του Άλλου, στη μοναδικότητα του. Αναγνωρίζοντας με σεβασμό το «μερτικό της Άνοιξης» που δικαιούται ο καθένας μέσα σε ετούτο εδώ τον κόσμο.
Μανώλης Δάλας, ψυχολόγος MSc
Δ/ντής του Ε.Δ.Σ. Κοζάνης
Ακολουθήστε το 
