Αν είχαμε παραμείνει πιστοί στην παράδοσή μας, θα έπρεπε να τιμούμε τη μνήμη του εκφράζοντας τη βαθειά μας ευγνωμοσύνη για την προσφορά του στο δουλωμένο γένος μας. Εμείς όμως όχι μόνο απομακρυνθήκαμε απ’ αυτήν, αλλά τη χλευάζουμε έχοντας υιοθετήσει «αξίες» ξενόφερτες καταστροφικές.
Ο άγιος Κοσμάς αντικειμενικά κρινόμενος υπήρξε ο πλέον σημαντικός διδάσκαλος του γένους μας κατά την τουρκοκρατία. Και επειδή η αντικειμενική θεώρηση των πραγμάτων έχει υποκατασταθεί από πλήρως υποκειμενική καλό είναι να διευκρινίσουμε το υποστηριζόμενο προβάλλοντας την προσφορά του. Έγραψε ο άγιος στον αδελφό του, μήνες πριν από το μαρτύριό του: «Έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία ελληνικά εποίησα, διακόσια δια κοινά γράμματα, του Κυρίου συνεργούντος και τον λόγον μου βεβαιούντος διά τινων επακολουθησάντων σημείων». Οι άλλοι διδάσκαλοι του γένους μπορεί να συνέβαλαν στη σύσταση ενός ή δύο σχολείων, να συνέγραψαν δύο ή τρία συγγράμματα, να συνέβαλαν στην εκτύπωση δύο τριών σειρών βιβλίων. Η σύγκριση στο θέμα της εκπαίδευσης και μόνο είναι αρκετή, ώστε να αναγνωριστεί ο άγιος Κοσμάς ως ο επιφανέστερος διδάσκαλος του σκλαβωμένου γένους μας.
Η πλέον σημαντική προσφορά του αγίου υπήρξε η πνευματική αφύπνιση των προγόνων μας. Βέβαια ο όρος πνευματικός έχει χάσει το νόημά του στη νεοελληνική κοινωνία. Πνευματικός δεν είναι ο αγωνιζόμενος να πορεύεται κατά το θέλημα του Θεού μιμούμενος τους αγίους της Εκκλησίας, αλλά ο ασχολούμενος με τα όποια γράμματα και τις όποιες τέχνες. Με το «πνεύμα» αυτό κρίνοντας τον άγιο, τον περιθωριοποιούν περιοριζόμενοι σε απλή μνεία της κάποιας προσφοράς του στο γένος μας. Οι πρόγονοί μας στις περιοχές, όπου περιόδευσε ο άγιος, ήταν ήδη περί τα 300 έτη υπόδουλοι. Ιστορικές μαρτυρίες έδειξαν ότι οι εξισλαμισμοί σ’ αυτές ήταν αριθμητικά λίγοι, ως τις αρχές του 18ου αιώνα, εντάθηκαν όμως κατά τον αιώνα αυτό. Κύριος λόγος δεν ήταν η άσκηση βίας των κατακτητών αλλά η κάμψη του φρονήματος των υποδούλων υπό τις σκληρές συνθήκες δουλείας. Και αυτό μαρτυρείται από δυτικούς συγγράψαντες οδοιπορικά. Αυτοί, αν και έγραψαν με περιφρόνηση για τις δεισιδαιμονίες, όπως αποκαλούσαν την πίστη του πονεμένου λαού μας, αναγνώρισαν ότι υπό τις συνθήκες εκείνες στη Δύση θα είχαν μεταστραφεί στο ισλάμ οι περισσότεροι από τους κατοίκους!
Σύγχρονοι εκκλησιομάχοι ιστορικοί υλιστικής ιδεολογίας διέδωσαν στον λαό μας ψεύδη για δήθεν συνεργασία της Εκκλησίας με τον κατακτητή δηλητηριάζοντας τον. Γι’ αυτούς κύριο, αν όχι μοναδικό κίνητρο των ανθρωπίνων ενεργειών είναι το οικονομικό! Δεν κάνουν όμως τον κόπο να εξηγήσουν πώς οι πρόγονοί μας υπέμειναν με καρτερία τη φρικτή δουλεία και δεν ενέδωσαν στην πρόκληση του εξισλαμισμού, ώστε να απαλλαγούν πέρα από τις προσβολές και τις ατιμώσεις και από τους πρόσθετους φόρους επί των «απίστων»; Τί ήταν εκείνο που τους κράτησε; Ασφαλώς η πίστη τους. Και καλό είναι να τονίσουμε ότι οι ιστορικοί των μύθων απαξιώνουν πλήρως την προσφορά τόσο των νεομαρτύρων όσων και των οσίων κατά τόπους, που συνετέλεσαν τα μέγιστα στην ανάσχεση του εξισλαμισμού. Προβάλλουν ή μάλλον πρόβαλλαν κατά το παρελθόν και τώρα πλέον απαξιώνουν και τους ανυπότακτους κλέφτες, τους οποίους παρουσιάζουν ως αγρίους και διψώντες για αίμα! Καθώς απαξιώνουν να μελετήσουν τις πηγές, που δεν ευνοούν το υλιστικό είδωλο της φιλοσοφίας της ιστορίας τους, δεν γνωρίζουν ότι πρώτος ο άγιος Κοσμάς τόνισε σε μία από τις σωζόμενες διδαχές του: «Δεν βλέπετε που αγρίεψε το γένος μας από την αμάθεια και γίναμε σαν τα θηρία;».
Στην γρεβενιώτικη Πίνδο μαρτυρείται η παρουσία κλεφτών ήδη στις αρχές του 16ου αιώνα. Τότε άρχισε τη δράση του και ο όσιος Νικάνωρ, κτίτωρ της μονής της Ζάμπορντας. Όσοι δεν άντεχαν την καταπίεση έβγαιναν κλέφτες στα βουνά, ΟΙ άλλοι εύρισκαν παρηγοριά στα μοναστήρια. Αποτυχημένα όλα τα κατά καιρούς κινήματα εξέγερσης με την υποκίνηση των ηγεμόνων της Δύσης με ψεύτικες υποσχέσεις για αποστολή βοήθειας. Τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) και τις εξεγέρσεις του μητροπολίτου Τρίκης Διονυσίου (1601 και 1611) ακολούθησαν σφαγές, αιχμαλωσίες, αύξηση της καταπίεσης. Πώς να μην αγριέψει το υπόδουλο γένος μας χωρίς παιδεία;
Πρώτο μέλημα του αγίου Κοσμά ήταν η σύσταση σχολείων, στο οποίο τα ελληνόπουλα θα διδάσκονταν γράμματα. Τί γράμματα όμως; Γράμματα θεοτικά έλεγε ο ίδιος και ο λαός μας. Με τα γράμματα αυτά ο μαθητής καλλιεργεί ήθος και φρόνημα. Με το εκκλησιαστικό ήθος γίνεται έντιμος, φιλάνθρωπος, φιλόπατρις. Με το φρόνημα γίνεται ανθεκτικός στις θλίψεις και στις δοκιμασίες. Δεν δελεάζεται ούτε υποκύπτει στις απειλές. Αξίζει να τονιστεί ότι μόνο σε νησί της Επτάνησου ό άγιος διώχθηκε μα αίτημα προσώπων της «υψηλής κοινωνίας», η οποία είχε υποταχθεί στον Βενετό κατακτητή και τα ονόματά μελών της είχαν γραφεί στο Libro d᾿ oro. Σε όλες τις άλλες επαρχίες που ο άγιος περιόδευσε οι πονεμένοι κρέμονταν από το στόμα του. Η μνήμη του έμεινε έντονη επί αιώνα και πλέον στην προφορική παράδοση κατοίκων πολλών μερών, ώστε να επιβεβαιωθεί αυτό, με το οποίο έκλεινε την επιστολή, που προαναφέραμε: «Δέκα χιλιάδες χριστιανοί με αγαπώσι και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένας όχι τόσον. Χιλιάδες Εβραίοι θέλουν τον θάνατόν μου και ένας όχι». Πλήθος οι ενθυμήσεις για το πέρασμα του αγίου. Στον ναό της Παναγίας στη Σαμαρίνα υπάρχει αγιογραφία του του 1829. Η αγιοκατάταξη του ιερομονάχου Κοσμά έγινε το 1961. Ο λαός δεν περιμένει, προηγείται! Ο λαός, που βάλθηκαν όλοι οι προσκυνημένοι στους ξένους να «διαφωτίσουν», για να αρνηθεί την πίστη του!
Το αγριεμένο γένος έπρεπε πρωτίστως να εξημερωθεί με την κατά Θεόν παιδεία. Ο άγιος Κοσμάς δεν υπήρξε εθνεγέρτης, όπως εσφαλμένα έγραψαν κάποιοι. Πρότασσε την πνευματική καλλιέργεια χωρίς να αποφεύγει βέβαια να μιλά για το «ποθούμενο», την απελευθέρωση. Κατά την εξέγερση με την υποκίνηση των αδελφών Ορλώφ αποσύρθηκε στη μονή του στο Άγιον Όρος. Δεν δίσταζε όμως να πορεύεται και στα λημέρια των πιο άγριων κλεφτών. Ο Δημήτριος Τότσκας υπήρξε ο πλέον σημαντικός κλέφτης της επαρχίας Γρεβενών. Ήλθε κατ’ επανάληψη σε σύγκρουση με Ἀλβανούς ατάκτους που λεηλατούσαν τη χώρα μας (1770-1779). Όμως είχε και ροπή προς το έγκλημα και εκτελούσε φόνους κατά παραγγελία. Τον επισκέφθηκε ο άγιος και τον εξημέρωσε. Έτος προ του μαρτυρίου του αγίου, εγκαινιάστηκε ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο Μεσολούρι Γρεβενών, ο οποίος υφίσταται. Κτίτωρ ο Τότσκας. Τρία έτη αργότερα ακολούθησε τον άγιο στο μαρτύριο και ο Τότσκας στον ναό του χωριού της γυναίκας του, στα Δερβίζιανα Ιωαννίνων. Εντολέας των εκτελέσεων και των δύο ο Κούρτ πασάς του Βερατίου. Είχε κάνει και πλήθος άλλων αγαθοεργιών ο Τότσκας με τα χρήματα, που είχε συγκεντρώσει, δεν έπαυε όμως να αγωνίζεται κατά των τυράννων.
Ο άγιος Κοσμάς δεν άφησε σακκουλάκι από τα δοσίματα, καθώς δεν έπαιρνε τίποτε από τους κατοίκους, καλώντας τους να είναι σπλαχνικοί και φιλάνθρωποι. Εμείς σήμερα προβάλλουμε ως μεγάλο άνδρα της ιστορίας τον άπληστο, κτητικό, ευνοούμενο βασιλιάδων και «ευγενών», επιχειρηματία, τοκογλύφο, αιμομείκτη και αποστρεφόμενο τον «χυδαίο όχλο» Βολταίρο! Εμείς επιλέξαμε να διδάσκουμε στα παιδιά μας τα άθεα γράμματα, όπως τα χαρακτήρισε ο Παπουλάκος, ο άγιος από έτους μοναχός Χριστοφόρος. Εμείς είμαστε ευήκοοι των ξένων, που διαφεντεύουν τη χώρα μας από τότε που δολοφονήσαμε τον Καποδίστρια. Και φυσικά δεν διδάσκεται στα σχολεία μας η ρήση του πρώτου και μοναδικού εθνάρχη μας: «Ο φιλήκοος των ξένων είναι προδότης»! Σήμερα είναι πολλοί οι φιλήκοοι των ξένων, όπως οι Επτανήσιοι, που έδιωξαν τον άγιο Κοσμά. Εκείνον που με τη θυσία του συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάσχεση των εξισλαμισμών. Όχι καλλιεργώντας δουλικό φρόνημα στους υποδούλους, όπως κατηγορούν οι εχθροί της πίστης στον Χριστό, οι εκκλησιομάχοι, αλλά στηρίζοντάς τους στις δοκιμασίες τους και διατηρώντας ζωντανή την ελπίδα για το «ποθούμενο», που προφήτευσε ότι στα μέρη μας (Μακεδονία- Ήπειρο) θα έλθει, όταν πέσουν δυό Πασχαλιές μαζί. Και έπεσαν το 1912, οπότε το Πάσχα συνέπεσε με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Το γένος μας πάλι αγρίεψε. Χρειαζόμαστε νέους πατρο Κοσμάδες. Άραγε τους αξίζουμε;
«Μακρυγιάννης»
Ακολουθήστε το 
