Το τελευταίο διάστημα η επικαιρότητα βρίθει αξιοσημείωτων γεγονότων που δεν είναι τόσο μεμονωμένα όσο φαίνονται και δεν μπορούν να αναλυθούν σε ένα άρθρο, αλλά σε πολλές περιπτώσεις τα γεγονότα περιστρέφονται γύρω από ένα ζήτημα: την αξία της ατομικής και της συλλογικής ευθύνης.
Αρχικά, είναι καλό να διασαφηνιστεί ότι και η ατομική και η συλλογική ευθύνη είναι εξίσου σημαντικές και για τους ενήλικες και για τους ανηλίκους και πρέπει να διδάσκονται και να εφαρμόζονται από μικρή ηλικία. Η ανάληψη ή μη της ατομικής αλλά και της συλλογικής ευθύνης ασκεί σημαντική επίδραση στην διαμόρφωση της προσωπικότητας των ανηλίκων, είτε θετική είτε στη δεύτερη περίπτωση αρνητική, και στη βελτίωση ή τη χειροτέρευση της προσωπικότητας των ενηλίκων αντίστοιχα, οι οποίοι για να χτίσουν μία συμπαγή προσωπικότητα πρέπει να προσπαθούν δια βίου να μειώνουν τα ελαττώματά τους και να ενισχύουν τα προτερήματά τους, αν θέλουν να αφήσουν θετικό αποτύπωμα από το πέρασμα τους σε αυτόν τον κόσμο.
Για να επιτευχθεί όμως αυτό πρέπει ο κάθε άνθρωπος να αναζητά την αλήθεια πεισματικά, να προσπαθεί να διερευνά τον κόσμο, να συσχετίζει τα γεγονότα, να μην δέχεται τίποτα αβασάνιστα, να επιθυμεί το δέον γενέσθαι, να επιδιώκει την αρετή.
Βασικό προτέρημα, οπωσδήποτε, αποτελεί η ανάληψη της ατομικής και της συλλογικής ευθύνης, γιατί εκτός από τον θετικό αντίκτυπο που επιφέρει σε ατομικό επίπεδο, επηρεάζει την οικογένεια, την κοινωνία και το έθνος σε ευρύτερο πλαίσιο. Το να γίνει κατανοητό αυτό το γεγονός από μικρή ηλικία βοηθά στο να συνειδητοποιηθεί και η σημασία του, διότι, όταν ένας μεμονωμένος άνθρωπος δεν αναλαμβάνει την ατομική του ευθύνη, ενώ έχει τη δυνατότητα να πράξει το σωστό, πώς θα νιώσει όταν βρεθεί σε θέση θύματος ή αδυναμίας; Πώς θα νιώσει όταν δεν θα έχει τη δύναμη να αναλάβει κάποια πρωτοβουλία για να βοηθήσει τον εαυτό του; Πώς θα νιώσει όταν δεν θα είναι σε θέση να προστατεύσει τον εαυτό του και θα εξαρτάται από τη βούληση άλλων ανθρώπων που δεν θα είναι ξεκάθαρο αν κατέχονται από δίκαια κρίση και καλοπροαίρετη διάθεση;
Συνεπώς, το να αναλαμβάνει ένας άνθρωπος τις ευθύνες του εκτός από το ότι βοηθά τον εαυτό του, βοηθά και τους συνανθρώπους του και σε μακροχρόνιο επίπεδο και την ίδια την πατρίδα του.
Αντίθετα, όταν δεν συμβαίνει αυτό δημιουργείται μια πνευματική και ψυχολογική καθήλωση, μία στάσιμη κατάσταση και μία διάθεση απάθειας, ένα αίσθημα κούρασης και ανημποριάς, μία κατάσταση ακινητοποίησης, μία συνεχής υποτίμηση της αξίας του εαυτού ενός ανθρώπου. Όλα τα παραπάνω ισχύουν και σε επίπεδο συλλογικής ευθύνης, με τη διαφορά ότι η συλλογική ευθύνη (συμ)περιλαμβάνει περισσότερους ανθρώπους, μία ή και περισσότερες ομάδες ανθρώπων που μοιράζονται μία ή και περισσότερες αλληλοεξαρτώμενες ευθύνες και ενέργειες, οι οποίες όμως έχουν αποτελέσματα και συνέπειες σε πολύ περισσότερους ανθρώπους από τους ίδιους τους δρώντες.
Η συλλογική ευθύνη μπορεί να έχει πολλές πτυχές: την οικονομική ευθύνη, όταν αποφάσεις οικονομικής φύσης επηρεάζουν τις ζωές πολλών ανθρώπων που δεν έχουν ούτε την οικονομική άνεση να μην ενδιαφέρονται για το χρήμα ούτε και τη διάθεση να βλέπουν το δημόσιο χρήμα να γίνεται βορά στα χέρια κερδοσκόπων και διεφθαρμένων οργάνων εξουσίας.
Η ευθύνη σε συλλογικό επίπεδο έχει ηθικές και κοινωνικές προεκτάσεις εξίσου, διότι η κακοδιαχείριση, η κατασπατάληση οικονομικών πόρων έχει ηθικές και κοινωνικές συνέπειες και σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο.
Οι κοινωνικές δραστηριότητες όμως ενέχουν το ζήτημα της συλλογικής και της ατομικής ευθύνης εξίσου. Η συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις και η συμμετοχή στα κοινά περιλαμβάνουν τέτοιου είδους ανάληψη ευθύνης.
Σε δύο περιπτώσεις βλέπουμε δυστυχώς ότι η ανάληψη ατομικής και συλλογικής ευθύνης δεν ακολουθεί τη φυσιολογική πορεία και το θλιβερό είναι ότι οι συνέπειες της έλλειψης ανάληψης ευθύνης επηρεάζουν ανθρώπους που δεν έχουν καμία ανάμειξη.
Η πρώτη περίπτωση αφορά το σκάνδαλο του Ο.Π.Ε.Κ.Ε.Π.Ε., του Ελληνικού Οργανισμού πληρωμών των κοινοτικών ενισχύσεων για τους γεωργούς και κτηνοτρόφους. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε σε συλλογικό πλαίσιο ευθύνης κακοδιαχείριση, κατασπατάληση και υφαρπαγή των οικονομικών πόρων που δίδονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την Ελλάδα από ανθρώπους που είτε διορίζονται είτε εκλέγονται, για να κατανέμουν με δίκαιο τρόπο αυτούς τους οικονομικούς πόρους και, σε ατομικό πλαίσιο ευθύνης, παρατηρήθηκε ότι αγρότες και κτηνοτρόφοι δήλωναν πλασματικά αγροτεμάχια, εικονικά βοσκοτόπια και ανύπαρκτα ποίμνια. Άραγε, δεν υπάρχει ζήτημα ανάληψης ατομικής και συλλογικής ευθύνης σε αυτή την περίπτωση; Δεν υπάρχει ζήτημα για την ελληνική δικαιοσύνη που τόσο καιρό δεν έλαβε τα μέτρα της και έχει πλέον αναλάβει αυτόν τον ρόλο μία Ρουμάνα εισαγγελέας; Δεν θα υπάρχει ζήτημα εάν οι ψηφοφόροι δεν λάβουν υπ’ όψιν τους αυτές τις θλιβερές εξελίξεις στην επιλογή τους για νέα κυβέρνηση στις επόμενες εκλογές;
Η δεύτερη περίπτωση αφορά εορταστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στους νομούς Φλώρινας και Πέλλας, οι οποίες «απώλεσαν» τον εθιμικό χαρακτήρα τους και μετετράπησαν σε όργανα κακόγουστης προπαγάνδας. Σε αυτές τις εκδηλώσεις ακούστηκαν συνθήματα στη γλώσσα της βόρειας γειτονικής χώρας, όπως το «φύγετε Έλληνες», τραγούδια που σε στίχους ανέφεραν ότι δήθεν «οι Έλληνες κλαίνε για έναν βασιλιά που δεν είναι δικός τους» και ότι η Μακεδονία ανήκει σε άλλους, όχι, πάντως, στους Έλληνες.
Είναι θλιβερό ότι, ενώ ζούμε σε μία εποχή που υπάρχει τόση τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη έχει γίνει τόσο ισχυρή, πολλοί συμπατριώτες μας δεν κάνουν τον κόπο να κάνουν μία απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο και να βρουν τι έγραφε ο Ηρόδοτος πολλά χρόνια πριν τον Μέγα Αλέξανδρο. Ενδεικτικά, γίνεται μία αναφορά στο 9ο βιβλίο του σε έκδοση του Κέιμπριτζ του 1920. Γράφει, λοιπόν, ο Ηρόδοτος τα εξής για τον Αλέξανδρο Α΄ της Μακεδονίας 498 π.Χ. – 454 π.Χ. και τη δράση του στους περσικούς πολέμους:
[45.1] οἳ δὲ ἐπεὶ ταῦτα ἤκουσαν, αὐτίκα εἵποντο ἐς τὰς φυλακάς· ἀπικομένοισι δὲ ἔλεγε Ἀλέξανδρος τάδε. “ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παραθήκην ὑμῖν τὰ ἔπεα τάδε τίθεμαι, ἀπόῤῥητα ποιεύμενος πρὸς μηδένα λέγειν ὑμέας ἄλλον ἢ Παυσανίην, μή με καὶ διαφθείρητε· οὐ γὰρ ἂν ἔλεγον, εἰ μὴ μεγάλως ἐκηδόμην συναπάσης τῆς Ἑλλάδος. [45.2] αὐτός τε γὰρ Ἕλλην γένος εἰμὶ τὠρχαῖον καὶ ἀντ᾽ ἐλευθέρης δεδουλωμένην οὐκ ἂν ἐθέλοιμι ὁρᾶν τὴν Ἑλλάδα. λέγω δὲ ὦν ὅτι Μαρδονίῳ τε καὶ τῇ στρατιῇ τὰ σφάγια οὐ δύναται καταθύμια γενέσθαι· πάλαι γὰρ ἂν ἐμάχεσθε. νῦν δέ οἱ δέδοκται τὰ μὲν σφάγια ἐᾶν χαίρειν, ἅμ᾽ ἡμέρῃ δὲ διαφωσκούσῃ συμβολὴν ποιέεσθαι· καταῤῥώδηκε γὰρ μὴ πλεῦνες συλλεχθῆτε, ὡς ἐγὼ εἰκάζω. πρὸς ταῦτα ἑτοιμάζεσθε. ἢν δὲ ἄρα ὑπερβάληται τὴν συμβολὴν Μαρδόνιος καὶ μὴ ποιέηται, λιπαρέετε μένοντες· ὀλιγέων γάρ σφι ἡμερέων λείπεται σιτία. [45.3] ἢν δὲ ὑμῖν ὁ πόλεμος ὅδε κατὰ νόον τελευτήσῃ, μνησθῆναι τινὰ χρὴ καὶ ἐμεῦ ἐλευθερώσιος πέρι, ὃς Ἑλλήνων εἵνεκα οὕτω ἔργον παράβολον ἔργασμαι ὑπὸ προθυμίης, ἐθέλων ὑμῖν δηλῶσαι τὴν διάνοιαν τὴν Μαρδονίου, ἵνα μὴ ἐπιπέσωσι ὑμῖν ἐξαίφνης οἱ βάρβαροι μὴ προσδεκομένοισί κω. “εἰμὶ δὲ Ἀλέξανδρος ὁ Μακεδών„ ὁ μὲν ταῦτα εἴπας ἀπήλαυνε ὀπίσω ἐς τὸ στρατόπεδον καὶ τὴν ἑωυτοῦ τάξιν.
Και η απόδοση στα Νέα Ελληνικά από τον Η. Σπυρόπουλο το 1995 από τις εκδόσεις Γκοβόστη:
[9.45.1] Κι εκείνοι, όταν άκουσαν αυτά, αμέσως τους ακολούθησαν στις προφυλακές. Κι όταν έφτασαν, τους έλεγε ο Αλέξανδρος τα εξής: «Άνδρες Αθηναίοι, καταθέτω εμπιστευτικά στη φύλαξή σας αυτά τα λόγια, με την παράκληση να μείνουν απόρρητα, μονάχα στον Παυσανία να τα πείτε και σε κανέναν άλλο, για να μη με πάρετε στο λαιμό σας· γιατί δε θα μιλούσα, αν η έγνοια μου για ολόκληρη την Ελλάδα δεν ήταν μεγάλη. [9.45.2] Γιατί κι εγώ στην καταγωγή ανέκαθεν είμαι Έλληνας και δε θα ήθελα να βλέπω την Ελλάδα να χάσει τη λευτεριά της και να γίνει σκλάβα. Λέω λοιπόν πως στάθηκε αδύνατο οι θυσίες να δώσουν προγνωστικά που να ευφράνουν την ψυχή του Μαρδονίου και του στρατού του· γιατί, τότε, θα είχατε έρθει στα χέρια εδώ και καιρό. Λοιπόν, τώρα αποφάσισε να κάνει πέρα τις θυσίες και, με το χάραμα της μέρας, να δώσει μάχη· γιατί, όπως υποθέτω, τον έζωσε φόβος μήπως συναχτείτε περισσότεροι.
Μ᾽ αυτά τα δεδομένα, αρχίστε τις ετοιμασίες. Και πάλι, αν ο Μαρδόνιος αναβάλει τη σύγκρουση και δεν την επιχειρήσει, κάντε κουράγιο μένοντας στη θέση σας· γιατί τα τρόφιμα που του έμειναν είναι για λίγες μέρες. [9.45.3] Κι αν το τέλος του πολέμου έρθει όπως το θέλει η καρδιά σας, κάποιοι ας φροντίσουν να ξαναδώσουν και σε μένα τη λευτεριά, εμένα που για χάρη της Ελλάδας έχω κάνει μια τέτοια αποκοτιά απ᾽ τη λαχτάρα μου, θέλοντας να σας κάνω φανερές τις προθέσεις του Μαρδονίου, για να μη πέσουν οι βάρβαροι επάνω σας την ώρα που δεν το περιμένατε. «Κι είμαι ο Αλέξανδρος ο Μακεδών». Αυτά είπε και γύρισε με τ᾽ άλογό του στο στρατόπεδο και στη θέση του.
Δεν θα έπρεπε, λοιπόν, αυτό να το ψάξουν όσοι βάζουν τα παιδιά τους να λένε πράγματα που δεν είναι πραγματικά; Δεν θα έπρεπε οι ίδιοι να ερευνήσουν λίγο την ιστορία; Δεν θα έπρεπε να απαιτήσουν να τραγουδιούνται και να χορεύονται μόνο τραγούδια και χοροί που πραγματικά έχουν αληθινό παραδοσιακό υπόβαθρο και όχι προπαγανδιστικό περιεχόμενο; Δεν υπάρχει συλλογική και ατομική ευθύνη, όταν δηλητηριάζονται οι σχέσεις μεταξύ συμπατριωτών;
Τελικά η ανάληψη ατομικής και συλλογικής ευθύνης δεν αποδεικνύεται εύκολη στην πράξη.
Με εκτίμηση
Κωνσταντίνος Παπανικολάου
Δάσκαλος – Φιλόλογος
Ακολουθήστε το 
