Οι Λαζαρίνες της Καισαρειάς

Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού το έθιμο αυτό κατάφερε να επιζήσει, αφού όμως αναβαπτίστηκε και προσαρμόστηκε στο πνεύμα της χριστιανικής πίστης.

του Παναγιώτη Ζ. Παπαδόπουλου τ. Γυμνασιάρχη

Συνδέθηκε άμεσα με την Ανάσταση του τετραήμερου φίλου του Χριστού Λαζάρου, που είναι προπομπός και προάγγελος της Ανάστασης του Χριστού. Για το λόγο αυτό οι κοπέλες που συμμετέχουν στο έθιμο λέγονται Λαζαρίνες.

Οι Λαζαρίνες στο στάδιο της προετοιμασίας για την πραγματοποίηση του εθίμου

Οι Λαζαρίνες της Καισαρειάς, προτού ξεκινήσουν για τον τριήμερο εορτασμό του εθίμου, έκαμναν σχετική προετοιμασία την ημέρα του «Φτωχολάζαρου». Έτσι αποκαλούσαν το Σάββατο, που προηγείται κατά μία εβδομάδα της κανονικής εορτής του Λαζάρου.

Κοπέλες της Καισαρειάς, χωρισμένες συνήθως κατά ηλικίες (αρραβωνιασμένες, ελεύθερες και μικρότερα κορίτσια ) συνάζονταν σε κάποιο σπίτι και οργανώνονταν σε μπλίκια (μπουλούκια,παρέες), όπου και καθάριζαν το «Κονάκι», δηλαδή το σπίτι, στο οποίο θα παρέμεναν και θα διανυκτέρευαν για δύο βράδια: την Παρασκευή, προηγούμενη μέρα της εορτής του Λαζάρου και το Σάββατο βράδυ, ανήμερα αυτής της γιορτής. Κατά την παραμονή τους στο «Κονάκι» οι Λαζαρίνες συνέτρωγαν στο ίδιο τραπέζι νηστίσιμα φαγητά, χόρευαν και τραγουδούσαν διάφορα παραδοσιακά τραγούδια.

Κατά το στάδιο της προετοιμασίας οι πρωτόπειρες κοπέλες του «Κονακιού» μάθαιναν από τις μεγαλύτερες γυναίκες τα τραγούδια, που λέγανε οι Λαζαρίνες κατά τη διάρκεια του τριήμερου εορτασμού του εθίμου.

Κάθε κορίτσι που συμμετείχε στην παρέα του «Κονακιού» έφερνε στην νοικοκυρά, όπου στηνόταν το «Κονάκι», διάφορα υλικά (φασόλια, ρύζι, αλεύρι, λάδι, καλαμπόκι και άλλα) για την Παρασκευή του κοινού φαγητού και της πίτας, η οποία μαζί με το βρασμένο καλαμπόκι τρωγόταν το βράδυ της εορτής του Λαζάρου.

Σε κάθε «Κονάκι», την ημέρα του «Φτωχολάζαρου», οι Λαζαρίνες έφερναν τρία πράγματα: ένα αυγό, λίγα πράσινα κλαδιά λάπατου ή τσουκνίδας και μία πυροστιά ( η λέξη παράγεται από το πυρ + εστία). Τα τρία αυτά στοιχεία τα έβαζαν μαζί στην αυλή του σπιτιού, όπου ήταν στημένο το «Κονάκι», και κατόπιν μία – μία Λαζαρίνα πηδούσε πάνω από την πυροστιά. Το πήδημα επαναλαμβάνονταν από κάθε Λαζαρίνα τρεις φορές.

Όποια από τις Λαζαρίνες δημιουργούσε τριβές και παρεξηγήσεις στο «Κονάκι» με κίνδυνο να χαλάσει το κέφι, τη χαρά και την ευθυμία της συντροφιάς, απειλούνταν με την εξής συμβολική τιμωρία : θα πρασινίσει σαν την τσουκνίδα, θα μαυρίσει σαν την πυροστιά και θα μαζευτεί σαν το αυγό.

Από το «Κονάκι» οι Λαζαρίνες χορεύοντας και τραγουδώντας πήγαιναν στην Παναγία της «Δραγασιάς» για να προσκυνήσουν την εικόνα της. Εδώ πλέον τελείωνε η εκδήλωση με τις Λαζαρίνες, την ημέρα του «Φτωχολάζαρου».

Οι Λαζαρίνες ,τόσο μέσα στο «Κονάκι» τους, όσο και έξω απ’ αυτό, κατά τη διάρκεια των τριήμερων εκδηλώσεων του γραφικού εθίμου, φορούσαν τις φανταχτερές και πλούσιες σε χρώματα, σχέδια και υφάσματα παραδοσιακές ενδυμασίες: λευκό λουλουδένιο διάδημα στο κεφάλι με δυο κόκκινα τριαντάφυλλα πάνω από κάθε αυτί της κοπελιάς, λευκό πουκάμισο υφαντό, στόφα, φούστα, πολύχρωμη υφαντή ποδιά ή μαντήλι λειψιάνικο (από τη Λειψία της Γερμανίας), λευκές χειροποίητες κάλτσες με διάφορα σχέδια, μαύρα παπούτσια.

Η γραφική αυτή ενδυμασία στολιζόταν με τα εξής κοσμήματα: σκουλαρίκια, μία ή δύο σειρές  χρυσά φλουριά, κιστέκια, αετός, ζώνη με θηλύκια (πόρπες) στη μέση, δαχτυλίδια, βραχιόλια και άλλα.

Εκδηλώσεις από τις Λαζαρίνες κατά τον  τριήμερο εορτασμό του εθίμου

Την Παρασκευή το απόγευμα, προηγούμενη μέρα της γιορτής του Λαζάρου, οι Λαζαρίνες συναθροίζονταν στον αύλειο χώρο του Αγίου Προδρόμου, όπου χόρευαν και τραγουδούσαν διάφορα τραγούδια, σχετικά με τη γιορτή. Κατόπιν έμπαιναν μέσα στην εκκλησία και μπροστά στην εικόνα της Παναγίας τραγουδούσαν το παρακάτω μοιρολόγι:

«Καλημέρα σου Παναγιά, καλώς τις Λαζαρίνες

εδώ παιδεύουν το Χριστό οι σκυλοεβραίοι.

τρία καρφιά τον άμπηχναν, τα τρία αράδα – αράδα

τ’ όνα το μπήχνουν στο κεφάλ’ και τ’ άλλα στα ποδάρια

το τρίτο το φαρμακερό  το μπήγουν στην καρδιά του»

Από τον Άγιο Πρόδρομο, συγκεντρωμένες όλες οι ομάδες των κοριτσιών, πήγαιναν χορεύοντας και τραγουδώντας στην Παναγιά «Δραγασιάς». Από κει επέστρεφαν και πάλι στον Άγιο Πρόδρομο και στο δρόμο τραγουδούσαν το τραγούδι:

«Κάπου κίνησα να πάω στο στενό το μονοπάτι

βρίσκω μια μηλιά στο δρόμο, ήταν μήλα φορτωμένη

ξάμωσα (άπλωσα το χέρι) να πάρω ένα κι η μηλιά αντιλουήθκι

μην με παίρνετε τα μήλα τα’ άχει ο αγάς μου μετρημένα

κι η κυρά λογαριασμένα»

Από τον Άγιο Πρόδρομο οι Λαζαρίνες επισκέπτονταν κατά ομάδες τα σπίτια του χωριού και τραγουδούσαν διάφορα τραγούδια. Οι νοικοκυραίοι έδιναν στα κορίτσια ως φιλοδωρήματα άσπρα αυγά, βρασμένο καλαμπόκι ή κάτι άλλο.

Πρώτα επισκέπτονταν το σπίτι του ιερέα της ενορίας, όπου και τραγουδούσαν το εξής τραγούδι:

«Εδώ στ΄ αφέντη τις  αυλές και στης κυράς τις πόρτες

εδώ κοιμάται ο αφέντης μας με το χαρτί στο χέρι

με το χαρτί με το σταυρό με τ’ άγιο το Ευαγγέλιο…»

Ο ιερέας ευλογούσε τις Λαζαρίνες και η πρεσβυτέρα έδινε στις κοπέλες διάφορα φιλοδωρήματα.

Στη συνέχεια επισκέπτονταν διαδοχικά όλα τα σπίτια του χωριού. Επειδή δεν προλάβαιναν να περάσουν απ΄ όλα τα σπίτια την Παρασκευή συνέχιζαν τις επισκέψεις και το Σάββατο, ανήμερα του Λαζάρου.

Στη φάση αυτή τελείωνε η πρώτη μέρα των εκδηλώσεων του εθίμου.

Σάββατο του Λαζάρου – Κυριακή των Βαΐων

Το απόγευμα του Σαββάτου, ανήμερα της γιορτής του Λαζάρου, οι Λαζαρίνες συγκεντρώνονταν και πάλι στα «Κονάκια» τους, όπου συνέτρωγαν στο ίδιο τραπέζι τη νηστίσιμη πίτα, που τους ετοίμαζε η νοικοκυρά του σπιτιού, τραγουδούσαν και χόρευαν μέχρι τα ξημερώματα της Κυριακής των Βαΐων.

Πρωί – πρωί την Κυριακή συνάζονταν στην αυλή του Αγίου Προδρόμου, όπου χόρευαν και τραγουδούσαν με τις όμορφες παραδοσιακές τους φορεσιές. Ο χορός κρατούσε και κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας και σταματούσε τη στιγμή που ο λειτουργός της εκκλησίας άρχιζε να μοιράζει τα βάγια στους πιστούς. Τότε οι Λαζαρίνες σταματούσαν το χορό και έμπαιναν στην εκκλησία να λειτουργηθούν και να πάρουν από τα χέρια του ιερέα κλαδιά βαΐων.

Στο σημείο αυτό τελείωνε ο τριήμερος εορτασμός του εθίμου.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι όλες τις εκδηλώσεις με τις Λαζαρίνες τις παρακολουθούσαν με πολύ προσοχή και ενδιαφέρον όλοι οι χωριανοί, μικροί και μεγάλοι.

Το έθιμο με τις Λαζαρίνες, πέρα από το θρησκευτικό, ψυχαγωγικό και πανηγυρικό του χαρακτήρα, έδινε στο παρελθόν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία στις νεαρές κοπέλες να εμφανιστούν στο προσκήνιο της μικρής κοινωνίας του χωριού και να προβληθούν ως υποψήφιες νύφες ενώπιων των νεαρών αγοριών και των γονιών τους, που έτσι τους δίνονταν η ευκαιρία να επιλέξουν τη νύφη που προτιμούσαν. Με άλλα λόγια το έθιμο αυτό ήταν και ένα είδος νυφοπάζαρου.

Οι Λαζαρίνες της Καισαρειάς από το βιβλίο ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ ΕΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Ζ.ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ τ. Γυμνασιάρχη