Τη μετονομασία μιας κεντρικής οδού της Θεσσαλονίκης σε λεωφόρο Εβραίων Μαρτύρων και το κλείσιμο μιας πληγής που αιμορραγεί εδώ και χρόνια, με τη μετατροπή της πλατείας Ελευθερίας από …πάρκινγκ σε πάρκο μνήμης, προτάσσει ως οφειλόμενη τιμή στη μνήμη των Θεσσαλονικέων Εβραίων που έχασαν τη ζωή τους με βάναυσο τρόπο στα στρατόπεδα- κολαστήρια του Γ' Ράιχ, ο εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συνεδρίου στα Ηνωμένα Έθνη στη Γενεύη, ιστορικός ερευνητής Λεόν Σαλτιέλ.
Με την ιδιότητα του Θεσσαλονικιού αλλά κι αυτή του επίμονου μελετητή των πιο μαύρων σελίδων της ιστορίας της πόλης, ο Λεόν Σαλτιέλ, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, με αφορμή τη σημερινή Διεθνή Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος και Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, υπογραμμίζει τη σημασία της διατήρησης της μνήμης αλλά και της εκπαίδευσης ως αντίδοτο στα φαινόμενα ρατσισμού και αντισημιτισμού που εξακολουθούν να υφίστανται παρότι έχουν παρέλθει σχεδόν οχτώ δεκαετίες από το Ολοκαύτωμα.
Κληθείς να σχολιάσει την πρόσφατη βεβήλωση του μνημείου στο ΑΠΘ για το παλαιό εβραϊκό νεκροταφείο αλλά και την τοιχογραφία που είναι αφιερωμένη στους Εβραίους που εκτοπίστηκαν από την πόλη και έχασαν τη ζωή τους στο Ολοκαύτωμα, ο κ. Σαλτιέλ αποδίδει αυτές τις πράξεις αντισημιτισμού στη Θεσσαλονίκη σε μια μειοψηφία, θεωρώντας, ωστόσο, ότι η πλειονότητα των πολιτών που δεν διακατέχεται από τέτοιου είδους ρατσιστικά αισθήματα θα πρέπει να καταδικάζει τέτοιες ενέργειες «ώστε οι ελάχιστοι να μπουν πραγματικά στη γωνία».
«Αυτά τα φαινόμενα δυστυχώς υπάρχουν και πρέπει να τα καταπολεμήσουμε, ωστόσο πιστεύω ότι δεν χαρακτηρίζουν τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού, ο οποίος θα πρέπει να καταδικάσει αυτούς τους βανδαλισμούς», αναφέρει χαρακτηριστικά, υπογραμμίζοντας πως για τον ίδιο, το θέμα της μνήμης είναι μεγαλύτερο απ' αυτούς τους βανδαλισμούς.
Στο πλαίσιο αυτό φέρνει ως παράδειγμα την πλατεία Ελευθερίας, όπου, όπως τονίζει, συνεχίζεται μια κατάσταση, η οποία δεν είναι η δέουσα γι' αυτόν τον τόπο, με τη μεγάλη ιστορική μνήμη και φόρτιση (σ.σ. τον Ιούλιο του 1942, με εντολή των ναζιστικών δυνάμεων συγκεντρώθηκαν στην πλατεία όλοι οι άνδρες Εβραίοι, ηλικίας 18-45 ετών, και αφού υπέστησαν απερίγραπτα μαρτύρια, οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα). «Παρά τις υποσχέσεις του Δήμου, η πλατεία Ελευθερίας παραμένει σταθμός αυτοκινήτων κι αυτό δεν έχει να κάνει με πράξεις ακραίων αντισημιτικών ομάδων, παρά με πολιτικές δημοκρατικά εκλεγμένων διοικήσεων», επισημαίνει με έμφαση ο κ. Σαλτιέλ.
Πηγαίνοντας δε, ένα βήμα παρακάτω προτείνει τη μετονομασία μιας κεντρικής οδού της πόλης σε λεωφόρο Εβραίων Μαρτύρων. «Πιστεύω ότι είναι καιρός να γίνει κάτι τέτοιο, γιατί δεν μπορεί μια πόλη να θέλει να δείξει ότι είναι ανοιχτή και να πορεύεται προς το μέλλον, χωρίς να βάζει τα θεμέλια με βάση το παρελθόν της. Οι Εβραίοι ήταν -και παραμένουν- αναπόσπαστο κομμάτι της Θεσσαλονίκης, με τεράστια για αιώνες συμβολή στη μορφή και τον χαρακτήρα της, την οικονομική ευημερία και τη φήμη της. Θα ήθελα, λοιπόν, να υπάρχει μια κεντρική οδός αφιερωμένη στα θύματα του Ολοκαυτώματος», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Η μελέτη του Ολοκαυτώματος παραμένει επίκαιρη
Σαν σήμερα, στις 27 Ιανουαρίου του 1945, τα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το Άουσβιτς – Μπίρκεναου, το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης που έστησε η μηχανή θανάτου των ναζί. Πριν από χρόνια, ήταν η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αυτή που καθιέρωσε την 27η Ιανουαρίου ως Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος, ενώ το 2004, η Βουλή των Ελλήνων, ανακήρυξε ομόφωνα την ίδια ημερομηνία ως «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος».
Παραμένει επίκαιρη, όμως, σήμερα η μελέτη του Ολοκαυτώματος ή έχουν εξαντληθεί οι πηγές; «Κάποιος μού είχε πει: ό,τι έχουμε να πούμε για το Ολοκαύτωμα, το έχουμε πει. Έχει διανύσει την ιστορική του διαδρομή, έχει γίνει έρευνα, καιρός να προχωρήσουμε σε νέα θέματα. Όντας και ιστορικός μελετητής του Ολοκαυτώματος, θέλω να επισημάνω πως εκτός της μεγάλης τραγικότητας που έχει το ιστορικό αυτό γεγονός καθώς επεκτάθηκε σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, η συνέχιση της μελέτης του είναι θέμα έρευνας, νέων πορισμάτων και νέων ερευνητικών ενδιαφερόντων. Παρότι πια οι επιζώντες μας αφήνουν σιγά σιγά, εξακολουθούμε να βρίσκουμε νέες πτυχές του Ολοκαυτώματος που δεν έχουν διαλευκανθεί και πιστεύω πως η όλη προσπάθεια θα συνεχιστεί για πολλές δεκαετίες ακόμα», τονίζει ο Θεσσαλονικιός ιστορικός ερευνητής, εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συνεδρίου στα Ηνωμένα Έθνη.
«Το Ολοκαύτωμα», προσθέτει, «πέραν των Εβραίων που βρέθηκαν στο στόχαστρο του ναζισμού, έχει πολλά παγκόσμια και πανανθρώπινα χαρακτηριστικά. Είναι για το πώς συμπεριφέρεσαι στον συμπολίτη σου, για τη διαφορετικότητα, για τον πολιτικό εξτρεμισμό, για την ελευθερία και τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και την εκπαίδευση, τη ρητορική μίσους και τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα… Καλύπτει, δηλαδή, τόσες παραμέτρους της καθημερινότητάς μας, που για μένα δεν χάνει ποτέ την ιδιαιτερότητα και τη σχέση του με τη σημερινή πραγματικότητα».
Μας καλεί, μάλιστα, ο κ. Σαλτιέλ να αναλογιστούμε πως το διεθνές σύστημα και οι διεθνείς συμβάσεις -το διεθνές δίκαιο εν γένει- βασίστηκαν στην εμπειρία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ώστε να λειτουργούν προληπτικά και να μην βιώσει «ποτέ ξανά» η ανθρωπότητα τραγικά γεγονότα όπως το Ολοκαύτωμα.
Σε άνοδο ο αντισημιτισμός ανά τον κόσμο
Δυστυχώς, ωστόσο, όπως διαπιστώνει ο κ. Σαλτιέλ, υπάρχουν και σήμερα όχι μόνο αρνητές του Ολοκαυτώματος αλλά και γενοκτονίες. «Ανεβαίνει ο αντισημιτισμός, ο ρατσισμός, η μισαλλοδοξία. Η ανθρωπότητα δυστυχώς δεν μαθαίνει ή δεν θέλει να μάθει από τα λάθη του παρελθόντος», εκτιμά, κάνοντας λόγο για «πολύ μεγάλη άνοδο και της άρνησης του Ολοκαυτώματος αλλά και του αντισημιτισμού και της μισαλλοδοξίας σε όλο τον πλανήτη».
«Δεν είναι μόνο ένα πράγμα που βλέπουμε σε μια συγκεκριμένη περιοχή, αλλά το βλέπουμε και στις δυτικές δημοκρατίες, στην ανατολική Ευρώπη, στον αραβικό κόσμο και αλλού. Για εμένα, αυτό είναι πάρα πολύ τραγικό και ανησυχώ πολύ για το μέλλον», σημειώνει ο κ. Σαλτιέλ, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να μπουν αυτά τα θέματα σε πρώτη προτεραιότητα, «γιατί όποτε βλέπουμε αρνητές του δημοκρατικού καθεστώτος, όπως αυτούς που παραδείγματος χάριν είχαν εκλεγεί στην Ελλάδα και είχαν μπει στη Βουλή πριν μερικά χρόνια, όταν βλέπουμε επιθέσεις κατά ατόμων με διαφορετικότητα, όλα αυτά μας θυμίζουν τη σκοτεινή εκείνη περίοδο. Γι' αυτό και ως κράτος, ως πολίτες, πρέπει να υπερδιπλασιάσουμε τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων».
Αντίδοτο η εκπαίδευση – Κομβικός ο ρόλος του Μουσείου Ολοκαυτώματος
Ο κ. Σαλτιέλ χαρακτηρίζει την εκπαίδευση «αντίδοτο για όλα τα κακά της κοινωνίας και φυσικά και γι' αυτά που προέρχονται από τον εξτρεμισμό, τον φανατισμό και τη μισαλλοδοξία», υπογραμμίζοντας, ωστόσο, πως απαιτούνται κατάλληλα προσαρμοσμένα εγχειρίδια αλλά και κατάλληλη εκπαίδευση των καθηγητών.
«Όλα αυτά θέλουν προσπάθεια και τα αποτελέσματα φαίνονται σε βάθος χρόνου. Ήδη, βλέπουμε στην Ελλάδα, μαθητές και μαθήτριες που έχουν ασχοληθεί με το Ολοκαύτωμα πριν από κάποια χρόνια, να συνεχίζουν να ενδιαφέρονται για το θέμα αυτό. Βλέπουμε και πώς η αποκτηθείσα γνώση επηρεάζει τη συμπεριφορά και τη συνείδησή τους στις μετέπειτα πράξεις τους», επισημαίνει ο κ. Σαλτιέλ και προσθέτει: «Για εμένα, η εκπαίδευση είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό, είναι κεντρικό. Πρέπει το υπουργείο Παιδείας, που ήδη κάνει πολλά, να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τις προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση καθώς, όπως ανέφερα ήδη, πρόκειται για μια μάχη για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Κομβικό ρόλο στην εκπαίδευση -και μάλιστα με διεθνή εμβέλεια- αναμένεται να διαδραματίσει το Μουσείο Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη, για την κατασκευή του οποίου φαίνεται πως έχει ανοίξει πλέον ο δρόμος. «Δεν θα είναι μόνο ένα μουσείο, αλλά ένα κέντρο ερευνητικό κι ένας τόπος που ευελπιστώ πως θα επισκέπτονται όλα τα σχολεία της πόλης και της περιοχής καθώς και ξένοι ερευνητές, τουρίστες, οι πολίτες της Θεσσαλονίκης και άλλοι Έλληνες επισκέπτες», τονίζει ο Θεσσαλονικιός ιστορικός ερευνητής.
«Χρειάζεται χρόνος να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία, να επιμορφωθεί, να μάθει. Αυτό είναι ένα μέρος αυτής της πυξίδας και θα πρέπει να αρχίσει να μπαίνει σε εφαρμογή το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης», καταλήγει ο κ. Σαλτιέλ.
Σοφία Παπαδοπούλου
