“Η μεταπολεμική παγκόσμια τάξη δεν είναι απλώς ξεπερασμένη, αλλά έχει γίνει εργαλείο πίεσης εναντίον μας”. Κατά την ακρόασή του ενώπιον της Γερουσίας στην Ουάσιγκτον στις 15 Ιανουαρίου, ο Μάρκο Ρούμπιο, επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, εξέφρασε ξεκάθαρα ότι ο Ντόναλντ Τραμπ αρνείται να συμμορφωθεί με το διεθνές σύστημα που δημιουργήθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.. Από τη Μέση Ανατολή μέχρι τη Ρωσία, από την Ευρώπη μέχρι τον Καναδά, μέσα σε λίγες εβδομάδες ο Ρεπουμπλικάνος ανέτρεψε τις αρχές που διέπουν τις διεθνείς σχέσεις εδώ και οκτώ δεκαετίες.
Το 1945, στο τέλος του πολέμου, “οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήθελαν να επαναλάβουν το λάθος της δεκαετίας του 1920, όταν απομονώθηκαν και άφησαν τη Γηραιά Ήπειρο να παλέψει με τον φασισμό και τον ναζισμό”, δήλωσε ο δημοσιογράφος Αλάν Φρασόν στη Le Monde το 2017. “Διαμόρφωσαν μια “φιλελεύθερη τάξη” που βασίζεται σε κοινές αξίες: κράτος δικαίου, πολιτική δημοκρατία, οικονομία της αγοράς, ελεύθερο εμπόριο”. Δημιουργήθηκαν διεθνείς οργανισμοί, όπως τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) και η Παγκόσμια Τράπεζα, ενώ οι Σύμμαχοι ενώθηκαν στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ για να αντιμετωπίσουν το σοβιετικό μπλοκ. Παρά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991 και την εμφάνιση νέων δυνάμεων, το σύστημα που είχε τεθεί σε εφαρμογή παρέμεινε.
Μια συναλλακτική προσέγγιση
Ωστόοο, ο Ντόναλντ Τραμπ επέστρεψε στο τιμόνι της κορυφαίας δύναμης του κόσμου. “Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του (2016-2020), αρκέστηκε στο να απορρίψει ό,τι είχε κάνει ο προκάτοχός του, ο Μπαράκ Ομπάμα, όπως για παράδειγμα, τις συμφωνίες για το κλίμα και τις πυρηνικές συμφωνίες με το Ιράν”, εξήγησε ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ τον Φεβρουάριο, σε συνέντευξή του στη Le Monde. “Η φιλοδοξία του τώρα είναι να γράψει μια εντελώς νέα σελίδα στην ιστορία των διεθνών σχέσεων” πρόσθεσε ο Ολάντ.
Ο καυγάς μεταξύ του Βολοντίμιρ Ζελένσκι και του Ντόναλντ Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο, μπροστά στις κάμερες, είναι η πιο τρανταχτή απόδειξη αυτού. Ο Αμερικανός πρόεδρος απείλησε τον Ουκρανό ομόλογό του ότι οι ΗΠΑ θα αποσυρθούν από την Ουκρανία, κατηγορώντας τον για αχαριστία και ότι “παίζει με τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο”. “Ως Ευρωπαίοι, μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι πλέον σύμμαχός μας. Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή σε ολόκληρη τη διεθνή τάξη που δημιουργήθηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι ένα σοκ. Δεν μπορούμε πλέον να εμπιστευόμαστε τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι θα υπερασπιστούν όχι μόνο τα συμφέροντά μας, αλλά και τις αξίες μας”, δήλωσε στο RFI ο Κριστιάν Λεκέν, ερευνητής και ειδικός στην ευρωπαϊκή διπλωματία.
“Είναι η συναλλακτική προσέγγιση του Ντόναλντ Τραμπ στο ουκρανικό ζήτημα που έχει πραγματικά σοκάρει τους Ευρωπαίους”, λέει η Τζεζίν Γουέμπερ, ερευνήτρια του German Marshall Fund of the United States, μιας δεξαμενής σκέψης που εδρεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες. “Βλέπουμε μια επιστροφή σε μια πολιτική που βασίζεται στην ιδέα της σκληρής ισχύος, πολύ περισσότερο από ό,τι στη διαβούλευση μεταξύ των συμμάχων” εξηγεί η ερευνήτρια.
Η αντιπαράθεση μεταξύ Τραμπ και Ζελένσκι ανέδειξε μια δυναμική που είχε ήδη ξεκινήσει με την νέα αμερικανική κυβέρνηση. Στις 24 Φεβρουαρίου, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία ψήφισαν από κοινού υπέρ ενός ψηφίσματος που ζητούσε τον γρήγορο τερματισμό του πολέμου μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, χωρίς να αναφέρεται η ακεραιότητα του ουκρανικού εδάφους. “Ο Ντόναλντ Τραμπ βλέπει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως μια δύναμη χωρίς προνομιακούς συμμάχους”, παρατηρεί η Νικόλ Νεσότο, ιστορικός και αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Jacques-Delors. “Αυτό που υπάρχει είναι ad hoc συμμαχίες” προσθέτει.
“Ο Ντόναλντ Τραμπ εγκαταλείπει τους Ευρωπαίους στη Ρωσία”, λέει η ιστορικός.
Η αμερικανική ψήφος αντανακλά “την ιδέα ότι η δύναμη πρέπει να υπερισχύει του νόμου”, προσθέτει ο Ζαν Βανσάν Ολέντρ, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Paris-Panthéon-Assas. “Αυτό ισοδυναμεί με το να τηρεί κανείς το διεθνές δίκαιο, μέσα στο ίδιο το σώμα που το παράγει και να θεωρεί ότι η αρπαγή είναι ανώτερη από την κυριαρχία”, προσθέτει. Ο Αμερικανός πρόεδρος ακολουθεί επίσης αυτή τη λογική όταν απειλεί να προσαρτήσει τη διώρυγα του Παναμά ή τη Γροιλανδία ή όταν προτείνει να “πάρει τον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας” για να την μετατατρέψει “στην Κυανή Ακτή της Μέσης Ανατολής”, εκδιώκοντας παράλληλα τους Παλαιστίνιους. Όπως συνοψίζει ο καθηγητής, “ο πιο αδύναμος πρέπει να λυγίσει”.
Ομολογουμένως, ο Ντόναλντ Τραμπ ακολουθεί μερικές φορές ένα μονοπάτι που έχουν ήδη χαράξει οι προκάτοχοί του. “Ο Μπαράκ Ομπάμα έχασε το ενδιαφέρον του για την Ευρώπη και στράφηκε προς την Ασία. Ο Τζο Μπάιντεν επέστρεψε σε μια πιο διατλαντική σχέση, αλλά ο Ειρηνικός παρέμεινε προτεραιότητα”, θυμάται ο Μαξίμ Λεφέβρ, πρώην πρέσβης και καθηγητής διεθνών σχέσεων στην Ecole supérieure de commerce de Paris. “Η Ευρώπη αποκτά όλο και λιγότερο κεντρικό ρόλο στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Από αυτοκρατορικό κράτος έχει μετατραπεί σε υποδεέστερο και στη συνέχεια σε επαρχιακό” εξηγεί.
Ο Ντόναλντ Τραμπ επέτεινε αυτή την τάση επαναλαμβάνοντας ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ βασίζονται υπερβολικά στις Ηνωμένες Πολιτείες για την ασφάλειά τους, καλώντας τις να αυξήσουν τον αμυντικό τους προϋπολογισμό στο 5% του ΑΕΠ. Αυτό είναι αρκετό για να ταρακουνήσει τη Γηραιά Ήπειρο: η ευρωπαϊκή άμυνα έχει γίνει “η απόλυτη προτεραιότητα” για τον μελλοντικό Γερμανό καγκελάριο, Φρίντριχ Μερτς, ενώ το Βερολίνο ιστορικά θεωρούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως εγγυητή της ασφάλειάς του. Ακόμη και η Δανία, μια από τις πιο ατλαντικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), φαίνεται να τάσσεται υπέρ μιας μεγαλύτερης προσπάθειας στον τομέα αυτό. “Εκεί που ο Εμανουέλ Μακρόν προωθούσε πάντα ένα ισχυρό ευρωπαϊκό αμυντικό σχέδιο, η στροφή των άλλων ηγετών δείχνει ότι η προεδρία Τραμπ έχει διαταράξει τις αρχές στις οποίες πίστευαν οι Ευρωπαίοι”, λέει η Γουέμπερ.
“Η καταστροφή της Δύσης από τον ηγέτη της”.
Αν και δεν αποτελεί τόσο μεγάλη έκπληξη, η ρήξη με την Αμερική του Τραμπ ήταν βίαιη, σύμφωνα με την ερευνήτρια, για την οποία “η χαρακτηριστική στιγμή ήταν η ομιλία του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Τζέι Ντι Βανς στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια”. Υποστηρίζοντας ότι η απειλή για την Ευρώπη προέρχεται από το εσωτερικό της και καταγγέλλοντας την “παρακμή” της ελευθερίας της έκφρασης στη Γηραιά Ήπειρο, “έθεσε υπό αμφισβήτηση τον φιλελευθερισμό ευρωπαϊκού τύπου και τις φιλελεύθερες δημοκρατίες”, επισημαίνει η Γουέμπερ.
Η διπλωματία δεν είναι ο μόνος τομέας που δέχεται το βάρος της επίθεσης Τραμπ. Σε τακτά χρονικά διαστήματα από την επιστροφή του στην εξουσία, ο Αμερικανός πρόεδρος έχει ανακοινώσει νέα αύξηση των δασμών με στόχο την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Καναδά, την Κίνα και το Μεξικό, χωρίς συγκεκριμένη σειρά. Για άλλη μια φορά, αυτό αποτελεί ρήξη με τις δεκαετίες ελεύθερου εμπορίου και απόρριψη της εμπορικής συμφωνίας μεταξύ Ουάσινγκτον, Μεξικού και Οτάβα (Aceum, η οποία αντικατέστησε τη NAFTA).
“Βρίσκεται σε διαδικασία ενίσχυσης του προστατευτισμού, χωρίς κανένα όραμα για μια τάξη που θα τον αντικαταστήσει. Είναι ένας διαπραγματευτής, έχει το όραμα ενός επιχειρηματία”, λέει η Νικόλ Νεσότο.
Γνωρίζαμε ότι η δυτική τάξη που κυριαρχούσε στον κόσμο υπονομευόταν από την αυξανόμενη επιθετικότητα της Ρωσίας και της Κίνας και τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη”, συνεχίζει. Αλλά αυτό που δεν είχαμε δει να έρχεται ήταν η καταστροφή της Δύσης από τον ηγέτη της Δύσης”. Ο Ζαν Βανσάν Ολέντρ πιστεύει ότι “η κρίση των φιλελεύθερων δημοκρατιών υπογραμμίζει την επικίνδυνη ιδέα ότι πρέπει να συνεργαστούμε με αυταρχικά καθεστώτα. Και ότι τα εθνικά συμφέροντα και ιδίως τα οικονομικά, υπερισχύουν του διεθνούς δικαίου”.
Η μονομέρεια έφτασε στα άκρα
Οι επιλογές αυτές συνάδουν με το μάντρα του Ντόναλντ Τραμπ “Πρώτα η Αμερική”. “Ο Τζο Μπάιντεν έθεσε επίσης τα εθνικά συμφέροντα πρώτα, αλλά μέχρι τώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολουθούσαν τους διεθνείς κανόνες, επειδή αυτό τους διευκόλυνε να επιτύχουν τους στόχους τους”, εξηγεί η Γουέμπερ. Για παράδειγμα, η πολιτική υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των ηλεκτρικών αυτοκινήτων στο πλαίσιο της πρόσφατης θητείας των Δημοκρατικών, απείλησε την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία και δυσαρέστησε τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ, όπως αναφέρει το Foreign Policy, αλλά παρέμεινε μέρος της Συμφωνίας του Παρισιού (από την οποία ο Ντόναλντ Τραμπ αποφάσισε και πάλι να αποχωρήσει).
“Η κατάρρευση της πολυμέρειας και της βασισμένης σε κανόνες διεθνούς τάξης συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την προεδρία Τραμπ”, δήλωσε στο franceinfo η Γουέμπερ, ερευνήτρια στο German Marshall Fund of the United States.
Ο Γάλλος διπλωμάτης Μαξίμ Λεφέβρ, ωστόσο, επισημαίνει ότι «η μονομερής στάση υπήρχε πάντα στην αμερικανική πολιτική». Και ο ερευνητής αναφέρει τα λόγια της Μαντλίν Ολμπράιτ, της πρώην υπουργού Εξωτερικών (1997-2001) της κυβέρνησης του Μπιλ Κλίντον: «Πολυμερής όταν μπορούμε, μονομερής όταν πρέπει». Το 2003, ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους επενέβη στο Ιράκ χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ωστόσο, ο πρώην πρέσβης πιστεύει ότι «ο Ντόναλντ Τραμπ είναι πολύ πιο εγωιστής».
Μια “ασαφής” στρατηγική
Το γεγονός παραμένει ότι η στρατηγική του Αμερικανού προέδρου “δεν είναι ξεκάθαρη”, λέει η Νικόλ Νεσότο. Είχε εμμονή με την Κίνα κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας και της προεκλογικής του εκστρατείας, αλλά δεν έχει πει σχεδόν τίποτα γι’ αυτήν από τότε που επέστρεψε στην εξουσία”, συνεχίζει. Όσον αφορά την Ουκρανία, μπορεί να αλλάξει γνώμη σε δύο εβδομάδες, αν οι Ρώσοι δεν ανταποκριθούν στις προτάσεις του”. Ο Ντόναλντ Τραμπ επιδεικνύει επίσης μια “τεράστια αντίφαση” όταν επιδιώκει να εξομαλύνει τις σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας, ενώ ταυτόχρονα προτείνει τη μετακίνηση των κατοίκων της Γάζας, κάτι που το Ριάντ δεν μπορεί να δεχθεί, σημειώνει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ουμπέρ Βεντρίν, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο France Culture.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι παρατηρητές που ερωτήθηκαν από το franceinfo δεν μπορούν να εκφέρουν άποψη για το αν η παγκόσμια τάξη θα αλλάξει μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, για τον Ζαν Βανσάν Ολέντρ, “υπάρχει λόγος ανησυχίας, διότι η διατήρηση της διεθνούς ισορροπίας επί ογδόντα χρόνια απέτρεψε έναν μεγάλο πόλεμο”. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι οι μόνες που οραματίζονται ένα νέο σύστημα. “Λέγεται μερικές φορές ότι οι αναδυόμενες δυνάμεις των Brics είναι “ένα καρτέλ κυριαρχικών φιλοδοξιών” καταλήγει ο Λεφέβρ.
Zoé Aucaigne
France Télévisions
Ακολουθήστε το 
