του Henry Farrell (*)
Αν θέλετε να καταλάβετε γιατί ο Βλαντίμιρ Πούτιν κλιμακώνει την ένταση με την Ουκρανία για να εμποδίσει το Κίεβο να αποκτήσει υποδομή του ΝΑΤΟ, το νέο βιβλίο της Μέρι Σαρότ , καθηγήτριας στο Johns Hopkins University School of Advanced International Studies, παρέχει πολύτιμες πληροφορίες.
Σε μια ομιλία του στις 18 Νοεμβρίου, σημειώνει η Σαρότ στο βιβλίο της «Ούτε μια ίντσα: η Αμερική, η Ρωσία και η Κατασκευή του Μεταψυχροπολεμικού Αδιεξόδου», ο ρώσος πρόεδρος διαμαρτυρήθηκε ότι η «στρατιωτική υποδομή του ΝΑΤΟ» αναπτύσσεται δίπλα στα σύνορά του. Δεδομένου ότι οι Δυτικοί «δεν είναι πολύ αξιόπιστοι εταίροι και εύκολα υπαναχωρούν από τις συμφωνίες τους», είπε, «ζητώ μακροπρόθεσμες εγγυήσεις για την ασφάλεια της Ρωσίας».
Η διαμάχη αυτή χρονολογείται εδώ και 30 χρόνια, από την επομένη δηλαδή της διάλυσης της Σοβιετικής Ενωσης, όταν οι ΗΠΑ παρέκαμψαν τη ρωσική αντίσταση και άρχισαν να διευρύνουν το ΝΑΤΟ. Πολλά νέα κράτη επιδίωξαν να ενταχθούν στη Συμμαχία, κάτι που οδήγησε τις ΗΠΑ και τη Ρωσία σε μια νέα φάση εχθρότητας, ακριβώς τη στιγμή που ο Πούτιν αναδυόταν στο προσκήνιο.
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, έτσι, το νόημα της φράσης «Ούτε μια ίντσα» άλλαξε δραματικά. Η φράση ανήκει στον πρώην υπουργό Εξωτερικών Τζέιμς Μπέικερ, ο οποίος είχε πει τον Φεβρουάριο του 1990 στη Μόσχα: «Αφήστε το δικό σας μισό της Γερμανίας να ενωθεί με την υπόλοιπη κι εμείς δεν θα μετακινήσουμε την Ατλαντική Συμμαχία ούτε ίντσα προς ανατολάς».
Μετά τη σοβιετική κατάρρευση όμως, η Ουάσινγκτον συνειδητοποίησε ότι θα μπορούσε να διευρύνει τη νίκη της εγκαταλείποντας αυτή την ευφυή στρατηγική. Αν και δεν υπάρχει κάποια γραπτή συμφωνία που να εμποδίζει την επέκταση του ΝΑΤΟ πέραν της πρώην γραμμής του Ψυχρού Πολέμου, ο Πούτιν χρησιμοποιεί αυτή την παλιά δέσμευση για να δικαιολογεί τις πράξεις του. Και οι σημερινές απειλές του προς την Ουκρανία καθιστούν αυτή τη διαμάχη ακόμη πιο εκρηκτική.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ είναι ο άνθρωπος που σταμάτησε έναν επικίνδυνο πυρηνικό ανταγωνισμό. Ενας σοβιετικός πολιτικός που μίλησε στη Μέρι Σαρότ τον χαρακτηρίζει «Μεσσία», αλλά και «χαμένο ως πολιτικό». Και η ίδια η συγγραφέας πιστεύει ότι οι διαπραγματευτικές του ικανότητες ήταν μικρές και ότι η Δύση τον χρησιμοποίησε. Από την άλλη πλευρά, ο διάδοχός του, ο Μπόρις Γιέλτσιν, ήταν απολύτως διατεθειμένος να διαλύσει τη Σοβιετική Ενωση προκειμένου να υπονομεύσει τον Γκορμπατσόφ.
Η Σαρότ αναφέρεται στο βιβλίο της και στις γεωπολιτικές συνέπειες της γνωστής περιπέτειας του Μπιλ Κλίντον με τη Μόνικα Λιουίνσκι. Λίγο πριν επιβιβαστεί στην πτήση για τη σύνοδο του 1997 στη Μαδρίτη, όπου αποφασίστηκε η έναρξη της επέκτασης του ΝΑΤΟ πέρα από τη Γερμανία, ο Κλίντον είχε τσακωθεί με τη Λιουίνσκι. Και όπως αποκαλύπτει ένας από τους συμβούλους του, ο τότε αμερικανός πρόεδρος έμοιαζε σε εκείνη τη σύνοδο με υπνοβάτη.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Λιουίνσκι διαμόρφωνε την πολιτική του ΝΑΤΟ. Η σχέση του Κλίντον μαζί της, όμως, είχε συνέπειες τόσο για το ΝΑΤΟ όσο και για την πολιτική του. Ο φόβος ότι θα τον ανακάλυπταν τον αποπροσανατόλιζε. Οι αποκαλύψεις περιόριζαν τα περιθώρια ελιγμών που είχε. Και οι συζητήσεις για το impeachment είχαν ως αποτέλεσμα οι διαβουλεύσεις του Κλίντον με τους δικηγόρους του να εκτοπίσουν εκείνες με τους συμβούλους του για την εξωτερική πολιτική, κάτι που προκαλούσε απελπισία στην υπουργό Εξωτερικών Μάντλιν Ολμπράιτ και άλλους.
Σε κάθε περίπτωση, υπήρχαν πολλοί τρόποι να δρομολογηθεί η διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες όμως επέλεξαν μια στρατηγική που μεγιστοποίησε την αντίθεση με τη Μόσχα. Με αφορμή την 30ή επέτειο από τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, ο Πούτιν θέλει να δώσει οριστικό τέλος στην επέκταση του ΝΑΤΟ.
(*) O Χένρι Φάρελ είναι καθηγητής στο Johns Hopkins School of Advanced International Studies
(Πηγή: Washington Post)
