Ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου της Κοζάνης είναι ο καθεδρικός ναός της πόλης. Ο Άγιος Νικόλαος είναι ο πολιούχος και προστάτης της πόλης της Κοζάνης αλλά και ο πρώτος τόπος λατρείας των κατοίκων της, ο χώρος προσευχής και το κέντρο της δημόσιας λατρευτικής ζωής της πρωτεύουσας του Νομού Κοζάνης. Με το ψευδώνυμο «παππού» αποκαλούν οι πιστοί Κοζανίτες και Κοζανήτισσες τον πολιούχο τους Άγιο Νικόλαο.
Ο ναός του αγίου Νικολάου Κοζάνης εκτός από τόπος λατρείας είναι και μνημείο με μεγάλη ιστορική και εθνική αξία. Η πρώτη “πέτρα” για την ανέγερση του ναού “έπεσε” το έτος 1664 και περατώθηκε γρήγορα χάρις την προσωπική εργασία όλων των κατοίκων της πόλης, συμβάλλοντας όλοι μαζί με την άδολη προσφορά τους στο χτίσιμο του ναού.
Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε και την αγάπη των μεγαλοπρουχόντων της περιοχής να πάρουν την πρωτοβουλία για την ανέγερση του ναού, άξιο μνείας, είναι η προσφορά της οικογένειας Τράντα και κυρίως του Χαρισίου Τράντα ο οποίος είχε την πρωτοβουλία και την φροντίδα για την ανέγερση του κτιρίου. Ο Χαρίσιος Τράντας δεν ήταν μια τυχαία προσωπικότητα αλλά ένα πρόσωπο με μεγάλη επιρροή και προσφορά στην περιοχή της Κοζάνης και όχι μόνο. Βασικά η καταγωγή της οικογένειας Τράντα ήταν από το χωριό Κτένι, το οποίο καταστράφηκε από τους Αρβανίτες. Μετά η οικογένειά του Χαρίσιου Τράντα ήρθε και εγκαταστάθηκε στην πόλη της Κοζάνης. Χάρις τον Χαρίσιο Τράντα η πόλη αναγνωρίζεται με αυτοκρατορικό διάταγμα ως «μαλικιανές», δηλαδή; Η πόλη περνούσε στην δικαιοδοσία και την προστασία της σουλτανομήτορος, έτσι γίνεται κτήμα και ιδιοκτησία της μητέρας του Σουλτάνου, και κάτω από αυτό το καθεστώς η πόλη αποκτά ειδικά προνόμια. Ένα και από αυτά ήταν και η άδεια ανέγερσης ναού στην Κοζάνη στο όνομα του Αγίου Νικολάου.
Ο ναός ξαναχτίζεται από τα θεμέλια το 1721 μετά από πολλές αντιστάσεις από τους Οθωμανούς κατακτητές αλλά και από του Γιουρούκηδες, οι οποίοι ήταν νομάδες Τούρκοι που είχαν μεταφερθεί από την Μ. Ασία και κυρίως από το Ικόνιο, στην περιοχή της Μακεδονίας για να κρατούν σε υποταγή τους χριστιανούς. Οι τοιχογραφίες του ναού έγιναν το έτος 1730. Πολύ αργότερα θα επεκταθεί μαζί με την επέκταση της πόλης. Μια ακόμη μεγάλη επέμβαση στο κτίριο του ναού θα γινει το 1916, η οποια θα καταστρεψει σημαντικό μέρος των τοιχογραφιών, αλλά θα “φέρει” περισσότερο φως στο εσωτερικό του ναού.
Αν και η εξωτερική όψη του ναού δεν εντυπωσιάζει τόσο από αρχιτεκτονικής άποψης, αφού ανήκει στις μεταβυζαντινές εκκλησίες, όπου ο ρυθμός τους είναι η τρίκλιτη βασιλική καμαροσκέπαστη, εντούτοις ο εσωτερικός της διάκοσμος είναι από τους πιο περίτεχνους και από τους πιο εντυπωσιακούς στην ελληνική επικράτεια, τόσο με τις τοιχογραφίες των αγίων αλλά και με το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο και καλυμμένο με φύλλα χρυσού, ενώ με την ίδια τεχνική είναι διακοσμημένα ο άμβωνας, ο δεσποτικός θρόνος και το κιβώριο της Αγίας Τράπεζας.
Σήμερα ο ναός είναι ένα ζωντανό στολίδι για την πόλης της Κοζάνης, τόσο με την αρχιτεκτονική του αξία, όσο και με την λατρευτική του δράση στους πιστούς της πόλης αλλά και στους “περαστικούς” που επισκέπτοντας την Κοζάνη, δεν παραλείπουν να ανάψουν και ένα κεράκι στον άγιο Νικόλαο, προστάτη και πολιούχο της πόλης. Ο ναός του Αγίου Νικολάου από τότε που χτίστηκε μέχρι και σήμερα δεν πέρασε ούτε μια μέρα χωρίς να λειτουργηθεί, με παπά και ιεροψάλτη. Άγιε «παππούλη» της Κοζάνης… πρέσβεβαι υπέρ ημών. Αμήν.
Κ.Π. Βάφης